Zespół Joubert (ang. Joubert syndrome, JS) to rzadka choroba genetyczna, która dotyczy mózgu i pnia mózgu. Nazwa zespołu pochodzi od nazwiska kanadyjskiej neurolog Marie Joubert, która opisała rodzinną postać choroby. Za charakterystyczny objaw zespołu uznaje się obraz zęba trzonowego w badaniu rezonansu magnetycznego mózgu. Do pozostałych, wspólnych dla wielu innych zaburzeń, objawów zalicza się hipotonię mięśniową i opóźnienie rozwoju. Zespół występuje z częstością 1:80 000-100 000 noworodków. Dane te są raczej zaniżone z powodu niediagnozowania choroby u dzieci z zaburzeniami rozwojowymi. Zespół Joubert jest niestety chorobą niewyleczalną, jednak dzięki wprowadzeniu indywidualnie dobranych metod objawowych, możliwa jest poprawa funkcjonowania pacjentów i odciążenie ich rodzin.
Przyczyny zespołu Joubert
Dotychczas opisano w publikacjach medycznych ponad 30 genów, których mutacje są odpowiedzialne za wystąpienie zespołu Joubert. Najczęściej notowano mutacje genów AHI1 oraz CEP290. Zawierają one instrukcje dla prawidłowego wytwarzania białek odgrywających określone role w wytwarzaniu tzw. rzęsek pierwotnych – struktur wyglądających jak mikroskopijne włoski, zlokalizowanych na powierzchni komórek. Zadaniem rzęsek jest poznawanie środowiska, jak również sygnalizacja komórkowa, odbieranie wrażeń zmysłowych oraz budowa i funkcjonowanie komórek m.in. układu nerwowego, wątroby, nerek.
Zmiany genetyczne związane z zespołem Joubert stanowią około 60 do 94% wszystkich przypadków choroby (u pozostałych pacjentów przyczyna genetyczna jest nieznana). Mutacje są dziedziczone autosomalnie recesywnie lub w sprzężeniu z chromosomem płci.
Objawy zespołu
Objawy zespołu Joubert nie są łatwe do jednoznacznego rozpoznania. Nawet w obrębie jednej rodziny przebieg kliniczny choroby jest zmienny. Warto wiedzieć, że dla zespołu Joubert charakterystyczne są:
- obniżenie napięcia mięśniowego, czyli hipotonia mięśniowa u niemowląt,
- zaburzenia koordynacji ruchowej (ataksja) w późniejszym okresie życia,
- objawy związane z wadami pnia mózgu: zbyt szybkie oddychanie lub bezdechy; nieskoordynowane ruchy gałek ocznych – tzw. oczna apraksja ruchowa; oczopląs, który ustępuje wraz z wiekiem,
- od łagodnego po ciężkie opóźnienie rozwoju oraz niepełnosprawność intelektualna; trudności z mową, zachowania podobne do autyzmu, napady agresji w okresie dojrzewania,
- nieprawidłowy zapis fal mózgowych lub aktywność napadowa,
- zmiany wyglądu twarzy (cechy dysmorficzne) jak: szerokie, wydatne czoło; łukowate brwi; opadanie powiek; szeroko rozstawione oczy; nisko osadzone uszy; trójkątne ułożenie ust, a także anomalie szkieletowe pod postacią palców dodatkowych u rąk i stóp,
- wady oczu: zwyrodnienia siatkówki, szczelina oka,
- anomalie nerkowe (wielotorbielowatość nerek, wady nefronów), zaburzenia hormonalne i choroba wątroby,
- częste infekcje układu oddechowego i zatok z powodu zaburzeń rzęskowych.
Diagnostyka zespołu
Do postawienia diagnozy niezbędne jest stwierdzenie objawu zęba trzonowego w obrazie rezonansu magnetycznego, hipotonii mięśniowej u noworodka, a także zaburzeń rozwojowych i niepełnosprawności intelektualnej. Należy też wykluczyć inne zespoły genetyczne o podobnym przebiegu.
Dziecko powinno mieć wykonane podstawowe badania krwi oraz elektroencefalogram i testy psychologiczne. Potwierdzeniem diagnozy jest wynik badania genetycznego. W zależności od potrzeb, należy przeprowadzić konsultacje: okulistyczną, hepatologiczną, endokrynologiczną, nefrologiczną.
Możliwości leczenia
Z uwagi na genetyczną etiologię choroby, zespół Joubert jest niewyleczalny. Proponowane metody leczenia nie usuwają przyczyny, ale pomagają opanować niekorzystne objawy i wspierać rozwój dziecka. Proponowane są terapie wspierające i podtrzymujące. U noworodków powinna zostać wdrożona wczesna interwencja terapeutyczna. Dalsze postępowanie zależy od mnogości wad występujących u pacjenta (leczenie tlenem i kofeiną w przypadku bezdechów; okulary lub zabieg okulistyczny dla dziecka z wadą wzroku; terapia logopedyczna, terapia zajęciowa, indywidualnie dobrana rehabilitacja ruchowa, unikanie leków działających toksycznie na nerki i wątrobę, operacje korygujące wady palców, zapobieganie niewydolności nerek).
W zależności od stopnia ciężkości choroby zmieniają się wskaźniki przeżycia. Jeśli stopień ciężkości choroby jest wysoki, wówczas wskaźniki przeżycia są obniżone (około kilka lat przeżycia). Główną przyczyną zgonu jest niewydolność wielonarządowa (nerki i wątroba) lub oddechowa. Jeśli choroba jest łagodnie nasilona, możliwe jest normalne przeżycie przy wdrożeniu indywidualnie dobranych terapii.
