Toksoplazmoza wrodzona

Toksoplazmoza (ang. Toxoplasmosis) to odzwierzęca choroba pasożytnicza, spowodowana inwazją pierwotniaka Toxoplasma gondii, który jest roznoszony przez koty. Dla ludzi i innych zwierząt źródłem zakażenia może być kontakt z zabrudzonymi kałem kota glebą i wodą. Najczęściej jednak ludzie infekują się na skutek spożycia surowego mięsa (np. tatar, wędliny dojrzewające) czy mleka prosto od krowy, a nawet nieumytych owoców oraz warzyw i nieprzegotowanej wody. Dużym czynnikiem ryzyka jest również lekceważenie higieny rąk po kontakcie ze zwierzętami lub po pracy w polu uprawnym i ogródku. Należy pamiętać, że Toxoplasma gondii może przetrwać w glebie nawet kilkanaście miesięcy. Ponadto, obserwowano również toksoplazmozę u osób po transfuzji krwi lub przeszczepieniu narządu od dawcy, który był nosicielem pasożyta.

Wyróżnia się toksoplazmozę nabytą – na skutek zainfekowania się zanieczyszczonymi produktami spożywczymi oraz wrodzoną (ang. Congenital Toxoplasmosis), kiedy dochodzi do zakażenia wertykalnego – z matki na płód. Gdy do organizmu człowieka wnika pasożyt, wówczas układ odpornościowy reaguje wytworzeniem przeciwciał odpornościowych przeciwko toksoplazmozie – IgG i IgM.

Pasożyt ulega otorbieniu w różnych tkankach organizmu (m.in. mózg, serce, wątroba, oczy, mięśnie, jelita) i w ten sposób zostaje zwalczony. Samo zarażenie nie jest równoznaczne z chorobą, dopóki nie wystąpią jej objawy (dolegliwości grypopodobne, powiększone i niebolesne węzły chłonne – zwykle szyjne).

Częstość występowania toksoplazmozy wrodzonej jest rzadka, a także zmienna w czasie i pod względem rozmieszczenia geograficznego. Ogólne rozpowszechnienie choroby oszacowano na bliskie 1: 3030 urodzeń, z infekcjami objawowymi w przypadku 1 : 29000 urodzeń. Najmniej zachorowań notuje się np. w krajach skandynawskich, a najwięcej np. we Francji czy krajach Ameryki Środkowej, co zwykle ma związek ze sposobem żywienia. W Polsce szacuje się, że zarażone jest około 50% populacji, a odsetek infekcji wrodzonych waha się pomiędzy 0,1 do 1%.

Przyczyny toksoplazmozy wrodzonej

Jeśli do zakażenia pierwotnego doszło u ciężarnej, wówczas istnieje 30-50% ryzyka wystąpienia toksoplazmozy wrodzonej u jej dziecka. Toksoplazmoza wrodzona jest jednym z przykładów zainfekowania się pasożytem pochodzącym od człowieka. Toxoplasma gondii zostaje wówczas przekazana z organizmu matki, drogą krwi do płodu przez łożysko.

Objawy toksoplazmozy wrodzonej

U większości noworodków nie stwierdza się objawów toksoplazmozy wrodzonej. Do wystąpienia infekcji objawowej dochodzi u zaledwie 10% dzieci. Symptomy dotyczą głównie ośrodkowego układu nerwowego oraz wzroku. Do objawów ze strony układu nerwowego zalicza się:

• wodogłowie,
• zwapnienia śródmózgowe,
• mózgowe porażenie dziecięce,
• napady padaczkowe,
• niepełnosprawność intelektualną.

Nieprawidłowości w obrębie oczu obejmują:

• zez,
• oczopląs,
• zapalenie siatkówki,
• niedowidzenie lub ślepotę.

Objawy ujawniają się u noworodków lub dopiero po kolejnych latach życia, nawet jeśli po porodzie dziecko nie wykazywało odchyleń w zakresie neurologicznym i okulistycznym.

Diagnostyka toksoplazmozy wrodzonej

Postawienie diagnozy toksoplazmozy wrodzonej jest trudne z uwagi na bezobjawowy przebieg u większości noworodków i niemowląt. Badania serologiczne (IgG, IgM, IgA) w kierunku toksoplazmozy oraz PCR są wykonywane u tych noworodków, które ujawniają symptomy infekcji wewnątrzmacicznej, a także objawy ze strony układu nerwowego i wzroku.

Toxo-IgG i IgM w ciąży:

• ujemne IgG i ujemne IgM – kobieta nigdy nie była zainfekowana Toxoplasma gondii i nie wytworzyła odporności; badanie należy powtarzać w trakcie ciąży;
• ujemne IgG i dodatnie IgM – u kobiety mogło wystąpić zakażenie Toxoplasma gondii lub inne; badanie należy powtórzyć po trzech tygodniach; w przypadku zbliżonego wyniku interpretuje się go jako brak choroby; badanie warto powtórzyć po trzech miesiącach;
• dodatnie IgG i dodatnie IgM – to oznaka pierwotnego zakażenia Toxoplasma gondii, co wymaga leczenia do końca ciąży, ale po zakończeniu organogenezy u płodu (18. tydzień ciąży); jeśli nie stwierdza się objawów toksoplazmozy – badanie należy powtórzyć po trzech tygodniach;
• dodatnie IgG i ujemne IgM – kobieta po przebytej toksoplazmozie, z odpornością nabytą; w przypadku wysokiego poziomu przeciwciał IgG zaleca się powtórzyć badanie po trzech tygodniach; jeśli wynik jest zbliżony, wówczas oznacza to, że kobieta jest zdrowa i nie potrzebuje leczenia.

Możliwości leczenia

Do leczenia kwalifikują się wszystkie noworodki i niemowlęta z potwierdzoną toksoplazmozą wrodzoną. Leczenie antyfoliantami (pirymetamina, sulfadoksyna) i kwasem folinowym jest długotrwałe, ponieważ jest rozpisywane do ukończenia pierwszego roku przez dziecko, a czasem nawet dłużej. Do ustąpienia objawów stosowany jest prednizon.

Dzieci powinny być pod opieką doświadczonego pediatry, neurologa, okulisty, audiologa logopedy, psychologa, a także fizjoterapeuty – nawet do kilku lat. Z powodu możliwości reaktywacji zapalenia siatkówki oka, dzieci wymagają regularnych kontroli u okulisty.

Profilaktyka zakażeń

1. Badania serologiczne przed zajściem w ciążę lub w czasie ciąży – według indywidualnych zaleceń.
2. Higiena rąk – mycie wodą z mydłem po kontakcie ze zwierzętami, ziemią, zanieczyszczeniami.
3. Mycie produktów spożywczych, naczyń i przyborów kuchennych po kontakcie z surowym mięsem, rybami, zabrudzonymi warzywami i owocami.
4. Unikanie spożywania surowego mięsa i ryb.
5. Mycie lub obieranie warzyw i owoców. Ochrona żywności przed owadami.
6. Używanie rękawic podczas prac w ogrodzie i na polach uprawnych, jak również podczas czyszczenia kuwety kota.
7. Unikanie karmienia kota surowym mięsem i wypuszczania go na samotne wędrówki.