Uzależnieniem nazywamy silny, trudny do opanowania przymus zażywania określonej substancji lub wykonywania jakiejś czynności. Jest to nabyte zaburzenie psychiczne, a także fizyczne. Ma negatywne skutki dla zdrowia i utrudnia funkcjonowanie społeczne. Ostatnio obserwujemy coraz więcej uzależnień nietypowych. Pojawiają się one w miarę postępu technologicznego. Przykładowym jest nadmierne używanie telefonu komórkowego, szczególnie widoczne i popularne wśród młodzieży.
Fonoholizm, to ciągły przymus korzystania z telefonu komórkowego. Jest coraz częściej obserwowanym zjawiskiem nie tylko w szkołach, ale i w zaciszu domowym. Telefon stał się łącznikiem z rodzicami, kolegami, ale też informacjami w Internecie. Niejednokrotnie obserwuje się, że zamiast rozmawiać w świecie realnym, nastolatki wybierają komunikatory i media społecznościowe. Rodzicom także coraz trudniej spędzić czas z dziećmi, ponieważ w każdej chwili docierają powiadomienia, wiadomości; ktoś dzwoni… Niestety również i osoby dorosłe często wpadają w sidła uzależnienia od telefonu. Nadmierne używanie telefonu komórkowego przez rodzica jest nieprawidłowym wzorcem zachowania dla jego dziecka. Szczególnie jeśli ma to miejsce w nieodpowiednich miejscach i porach.
Skala zjawiska
Według danych uzyskanych dzięki kampanii „Uwaga! Fonoholizm” wielu nastolatków w wieku od 12-19 lat, nie wyobraża sobie spędzenia jednego dnia bez telefonu komórkowego (36% respondentów). Podobna część młodzieży zdeklarowała, że gdyby zapomniała zabrać ze sobą telefonu, z pewnością by po niego wróciła do domu. Tyle samo nastolatków jednak by nie wróciło po telefon, ale odczuwałaby w związku z jego brakiem niepokój!
Do czego jest potrzebny telefon komórkowy nastolatkom?
Nastolatkowie najczęściej korzystają z „komórek” w celu wysyłania wiadomości, dzwonienia, słuchania muzyki, pozyskiwania danych czy też robienia zdjęć. Nieco rzadziej potrzebują telefonu do surfowania po Internecie lub wchodzenia na chaty. Nastolatkowie nie mają oporów, by korzystać z telefonu na lekcji, podczas rodzinnego obiadu, w kinie, teatrze, kościele itd. Telefon okazuje się być lekiem na nudę, ale też rozrywką i możliwością utrzymywania stałego kontaktu z kolegami.
Przyczyny uzależnienia
Częste użytkowanie telefonu komórkowego przez nastolatków najczęściej jest umotywowane przez wygodę i poczucie bezpieczeństwa. Wynika z nieprawidłowych wzorców zachowań czerpanych od osób dorosłych, stale spędzających czas z telefonem. Może być także sposobem na „ograniczenie” kontaktów w realnym świecie dla osób nieśmiałych. Jednakże na ogół przyczyny fonoholizmu są głębsze. Zaliczają się do nich zaburzenia psychiczne, jak:
- fobie społeczne,
- zaburzenia lękowe np. przed samotnością,
Fonoholizm może też mieć swoje źródło w problemach społecznych np. nieprawidłowe zaspokojenie potrzeby nawiązania i utrzymania kontaktów (afiliacji), pragnienia przynależności do wybranej grupy rówieśniczej, odczuwanie braku akceptacji przez otoczenie, a nawet pragnienie poczucia bycia kimś ważnym dla otoczenia.
Nie wolno też zapominać, że w przypadku fonoholizmu, w przyczynach zaburzenia, pewne znaczenie ma sam przedmiot – czyli model telefonu. Dla nastolatka drogi telefon z wieloma możliwościami to wyznacznik statusu społecznego. W takim ujęciu, wyróżniający się model telefonu staje się atutem, czymś godnym podziwu, poprawia samopoczucie, samoocenę, a nastolatek imponuje grupie rówieśniczej. Korzystanie z niego jest zatem wyznacznikiem bycia „akceptowanym”.
Objawy fonoholizmu
Fonoholizm to traktowanie telefonu jak swego rodzaju „przyjaciela”. Staje się on nierozłącznym elementem życia. Bezustannie musi być w zasięgu wzroku i słuchu. Zdarza się często, że nastolatki trzymają go kurczowo w ręce. Śpią z telefonem pod poduszką. Niejednokrotnie ktoś budzi się, tylko po to, żeby sprawdzić czy nie przyszła jakaś wiadomość.
Korzystanie z telefonu staje się główną czynnością wykonywaną w ciągu całego dnia. Upomnienie przez rodzica skutkuje wymówkami, jak np. oczekiwanie na ważną wiadomość, odrabianie zadania domowego czy nawet nauka języka obcego poprzez rozmowę. Nastolatek poprzez ciągłe korzystanie z telefonu przestaje interesować się otoczeniem. Nie ma czasu, by umówić się z rówieśnikami i zapewnia, że dzięki komórce utrzymuje z nimi stały kontakt. Traci dotychczasowe pasje. Ponadto niebywale się interesuje modelami telefonów. Zna najnowsze, nawet z uwzględnieniem atrakcyjnych funkcji. Posiadanie takiego telefonu i korzystanie z niego staje się celem nadrzędnym. Wyznacznikiem częstego korzystania z telefonu są także nietypowo wysokie rachunki za abonament.
Bardzo niepokojącym objawem świadczącym o uzależnieniu są wybuchy niepokoju, histerii i agresji na prośbę o odłożenie telefonu lub samo zarekwirowanie telefonu przez rodzica. Ponadto, uzależniony ma trudność w tym, aby wyłączyć telefon, jeśli wymaga tego sytuacja. Brak bliskiego kontaktu z telefonem sprawia, że nastolatek staje się niespokojny, nie potrafi się skupić na wykonywanej czynności, ciągle myśląc o tym, co być może „przyszło na telefon”. Gdy nie odzyskuje telefonu w krótkim czasie, staje się agresywny, niszczy co ma pod ręką, krzyczy i na swój sposób cierpi.
Oprócz przywiązania psychicznego do telefonu komórkowego, pojawiają się także zaburzenia somatyczne towarzyszące uzależnieniom, takie jak np. bóle głowy, bezsenność, czy trudności ze skupieniem uwagi.
Postępowanie terapeutyczne
Leczeniem fonoholizmu zajmują się psychoterapeuci. Istnieje już wiele ośrodków zajmujących się kompleksowym leczeniem tego rodzaju uzależnia. Kluczowe jest zrozumienie szkodliwości fonoholizmu i potrzeby podjęcia leczenia przez osobę uzależnioną. Proponowana jest terapia behawioralna, a także trening racjonalnego korzystania z telefonu komórkowego.
Przykładowe czynności pomagające w zmniejszeniu częstotliwości korzystania z telefonu:
- stosowanie profilu „nie przeszkadzać” w godzinach wieczornych i weekendami,
- wyłączanie dźwięków na noc i w sytuacjach, w których „nie wypada” zajmować się telefonem,
- wytyczenie miejsc, do których nie wnosimy telefonu np. łazienka, kuchnia, jadalnia, sypialnia, kino, teatr itp.
- opóźnianie odpisywania na otrzymane wiadomości,
- ustawienie „kontroli czasu spędzonego przed ekranem telefonu” i dążenie do osiągania najkrótszych okresów korzystania z telefonu.
Podsumowując: przewrotnie, skutkiem fonoholizmu jest osamotnienie i utrata kontaktów z ludźmi. Ponadto pojawiają się trudności z nawiązywaniem kontaktów „w realu”, a także utrzymywaniem więzi. Dochodzi do utraty kontroli własnych zachowań, zaniedbania szkoły, a nawet realizacji swoich pasji. Pojawia się depresja i zaburzenia lękowe, które ograniczają normalne funkcjonowanie. Dlatego tak ważne jest wczesne wychwycenie problemu i podjęcie próby walki z uzależnieniem od telefonu.
