Kształtowanie się mowy u dzieci, jest przedmiotem badań przedstawicieli wielu dziedzin. Teoretyczne dysputy na ten temat prowadzili zarówno filozofowie, jak i językoznawcy oraz psychologowie, ponieważ proces uczenia się mowy dziecka jest procesem złożonym i nadal pełnym niewyjaśnionych kwestii. Wielu naukowców nadal zastanawia się, które determinanty mają największy wpływ na to, jak szybko dziecko uczy się nowego języka; czy jest to kwestia uwarunkowań genetycznych, czy może jedynie odpowiedni wpływ środowiska.
Specjaliści zajmujący się, na co dzień rozwojem języka u dzieci skłaniają się jednak najczęściej ku temu, że język jest niezwykle złożonym systemem i należy do jego analizowania podchodzić na kilku płaszczyznach, biorąc pod uwagę takie kategorie jak m.in. składniowa, semantyczna, pragmatyczna, fonologiczna czy morfologiczna. W przeszłości badacze skupiali się przede wszystkim na tym, w jaki sposób wygląda rozwój fonologiczny lub leksykalny, natomiast dane na temat rozwoju form składniowych nie były tak dokładnie analizowanie i raczej zostawały jedynie luźnymi uwagami przy okazji innego rodzaju badań. Nie bez powodu też badania dotyczące świadomości językowej swój początek miały w XIX wieku.
Od czego zależy to, czy nasze dziecko szybko i sprawnie nauczy się mówić?
To czy mowa naszego dziecka będzie rozwijała się prawidłowo zależeć będzie od wielu niezwykle ważnych dla jego ogólnego rozwoju, czynników. Wśród nich na pewno należy wymienić prawidłowe dojrzewanie ośrodkowego układu nerwowego, koordynacji nerwowo – mięśniowej narządów przeznaczonych do artykulacji czy mechanizmów oddychania, sprawnego analizatora słuchowego, wykształcenia się nerwów artykulacyjnych czy odpowiednich warunków środowiskowych (o czym będzie jeszcze mowa). Takim czynnikiem będzie również prawidłowy rozwój psychiczny i fizyczny dziecka. Warto w tym momencie zauważyć też, że literatura na temat rozwoju mowy u dzieci wskazuje, że to dziewczynki szybciej robią postępy w nauce mówienia. Prawdopodobnie może mieć to miejsce z procesem mielinizacji, czyli procesu kształtowania się osłonki z tłuszczu dookoła włókiem nerwowych mózgu oraz rdzeniu kręgowym w czasie życia płodowego. Proces ten w przypadku płci żeńskiej również ma wpływ na kształtowanie się mowy.
Spokojny dom + odpowiednie wzorce = piękna mowa!
Bardzo istotnym czynnikiem w kształtowaniu się mowy u dziecka, na pewno ma jego dom rodzinny. Często podkreśla się, że podstawą prawidłowego rozwoju psychicznego dziecka są relacje pomiędzy jego rodzicami oraz wszystkimi członkami rodziny. Wpływ atmosfery domu rodzinnego na prawidłowy rozwój psychiczny, w tym również kształtowanie się mowy, jest niepodważalny. Tam, gdzie rodzice stosują ostre kary, przekazują dziecku nerwowe wzorce zachowań, ale również np. zbytnio je rozpieszczają mogą pojawić się u malucha problemy rozwojowe i emocjonalne. Takie sytuacje mogą być przyczyną opóźnienia rozwoju mowy, logofobii, mutyzmu lub jąkania się. Bardzo ważną kwestią są również wzorce językowe, które dziecko naturalnie przejmuje od swoich rodziców. Jeżeli oni będą wykazywać się odpowiednią postawą, ich wyczucie językowe będzie skutkowało pewnego rodzaju wrażliwością u dziecka, które również będzie starało się poprawnie wymawiać głoski oraz opanowywać podstawę budowy zdań. Dziecko nie znając zasad gramatycznych będzie potrafiło, na zasadzie naśladownictwa oczywiście, poprawnie składać swoje pierwsze zdania. Warto mieć na uwadze te informacje, ponieważ wciąż w społeczeństwie pokutuje specyficzny sposób zwracania się do maluchów, oparty na zdrobnieniach i używaniu zdeformowanych słów. Wśród badaczy tego zjawiska używa się określenia baby talk (ang. mowa dziecka), które powoduje, że dziecko uczy się niejako dwóch języków jednocześnie: prawidłowego oraz zdrobniałego, pełnego spieszczonych określeń oraz prawidłowej wymowy, nie wiedząc, który z nich jest prawidłowym wzorcem. Tym samym oczywistym jest, że częste mówienie do dzieci w ten sposób, może skutkować problemami z kształtowaniem się mowy. Zdecydowanie lepiej wyeliminować takie zachowania z otoczenia dziecka, inwestując w prawidłowy rozwój mowy, niż w późniejsze korygowanie przyszłych nieprawidłowości.
Źródła:
- Balejko A., Jak pokonać trudności w mówieniu, czytaniu i pisaniu, Białystok 2003
- Bitniok M., Przegląd zaburzeń mowy na tle neurologicznym u dzieci w różnym wieku [w:] Logopeda, 1(4)/2007
- Kłąb A., Rozpoznawanie niepoprawności semantycznych i syntaktycznych przez dzieci w wieku przedszkolnym [w:] Logopeda 1(6)/2008
