Wady wymowy i problemy logopedyczne u dzieci

– jak logopedia może pomóc maluchowi? – 

Dyslalia najczęściej rozumiana jest jako zespół wad wymowy lub najszersze z możliwych określenie na problemy z wymową. Najczęściej dotyczy dzieci uczących się mówić. Do kogo zwrócić się, kiedy nasze dziecko ma problemy z nauką mowy, wymową głosek czy innymi problemami w tym zakresie? Jak może wyglądać terapia? I co, jako rodzice możemy jeszcze zrobić, żeby pomóc maluchowi w tym trudnym momencie? 

Pierwszymi osobami, które powinny zauważyć nieprawidłowości w rozwoju ogólnym oraz rozwoju mowy u dziecka są oczywiście rodzice lub opiekunowie. Jeżeli mają oni jakieś podejrzenia co do nieprawidłowości w rozwoju, powinni jak najszybciej udać się do specjalisty, czyli do logopedy. Tutaj rodzice powinni być przygotowani na szeroki i pogłębiony wywiad. Seria odpowiednich pytań, i udzielone przez rodziców odpowiedzi będą bardzo dużą podpowiedzią przy stawianiu diagnozy. Dodatkowo, tak rozpoczęta terapia pozwoli specjaliście lepiej poznać rodzinę i jej problemy. Jednym z podstawowych pytań w takim wypadku jest również dotyczące tego, kto jako pierwszy zauważył problemy logopedyczne u dziecka. Stosunkowo często rodzice wskazywali na fakt, że mimo informowania lekarzy o swoich wątpliwościach czy obawach w zakresie rozwoju mowy dziecka, zostali zignorowani, odsyłani do innego specjalisty lub uspokajani, że jest to element indywidualnego rozwoju każdego malucha. 

Leczenie jąkania się nie zawsze było skuteczne! 

Jeszcze jakiś czas temu w wielu praktykach logopedycznych uważano, że bardzo dobrą metodą jest tzw. just wait and see (ang. czekaj i obserwuj). Na szczęście jednak taki tryb działania interwencyjnego w przypadku zaburzeń mowy, nawet u najmłodszych dzieci ulega zmianom. Najczęściej tryb ten skupiał się na szeregu porad skierowanych do rodziców dziecka. W żaden sposób nie angażowano dziecka do działań terapeutycznych. Metoda ta związana była z teorią W. Johnsona, który przestrzegał przed uświadamianiem dziecka jego problemów z wymową. Według badacza to właśnie takie zachowania były bezpośrednim powodem jąkania. Tak naprawdę więc  cała terapia – jak powiedziano – angażowała jedynie rodzinę lub w rzadkich przypadkach specjalista zajmował się stymulowaniem mowy dziecka. Jak łatwo się domyślić skuteczność tej metody była mocno dyskusyjna, a współcześni badacze określają ją jako niekorzystną i szkodliwą. Jak się okazało, badania przeprowadzone wśród respondentów, jakimi były małe dzieci dotknięte problemem jąkania się, wskazywały na fakt, że szczera rozmowa na ten temat byłaby dla nich bardzo pomocna. Warto również dodać, że to, w jaki sposób reagują na problemy z mową u dziecka jego rodzice i opiekunowie jest niezwykle ważne dla efektu terapii. To właśnie rozmowa na ten temat oraz profesjonalne podejście do tematu pozwalają maluchom, które się jąkają, zredukować poziom lęku oraz dyskomfortu, związanym z niemożnością prawidłowego i płynnego komunikowania się z otoczeniem. Czynnik środowiskowy, oprócz takich jak fizjologiczny, genetyczny czy psychologiczny, będzie elementem wieloczynnikowej pomocy dziecku. Zmiana postawy wobec jąkania się u dzieci, z nieangażującej na wieloczynnikową właśnie, ogromną pomocą dla wielu dzieci zmagających się z tym uciążliwym problemem. 

Maluch w potrzebie, od czego zaczynamy? 

Każda praca z dzieckiem, dotkniętym problemami z zakresu wymowy powinna zaczynać się od spotkania z logopedą oraz ustaleniem dalszych możliwości terapii. Wielu dorosłych, którzy nie mają żadnej wiedzy z zakresu logopedii oraz terapii logopedycznej uważa, że nieprawidłowe wymawianie głosek jest dziecięcą fanaberią i usilnie wymagają na dziecku poprawne wymawianie całych wyrazów lub zdań. Nie zdają sobie jednak oni sprawy z tego, że taki proces należy rozpocząć od wykształcenia u dziecka prawidłowego wymawiania kłopotliwej głoski. Dlatego też zadaniem logopedy, już na początku terapii, będzie wykonanie instrukcji dla rodziców, która powinna zwracać ich uwagę na takie rzeczy jak; to czego można wymagać od dziecka, jakich zachowań unikać, w jaki sposób pomagać mu w osiągnięciu pozytywnych efektów terapii. Bardzo często okazuje się, że taki instruktaż należy rozpocząć od prawidłowego wymawiania głosek. Specjalista powinien również wyjaśnić rodzicom w jaki sposób zauważać niuanse w wymowie dziecka, która pozwolą na korygowanie błędów i utrwalanie prawidłowych wzorców. 

Ile będzie trwała terapia mojego dziecka? 

Odpowiedź na to pytanie zawsze jest indywidualna. To, jaki czas będziemy musieli poświęcić na terapię naszego malucha zależeć będzie od szeregu czynników. Przede wszystkim  chodzi o stopień złożoności wady wymowy. Przy złożonych problemach czas potrzebny na osiągnięcie zadowalającego efektu będzie dłuższy, niż w przypadku prostych wad. Bardzo ważne jest również to, aby program terapii był dostosowany do wieku i osobowości dziecka. Inaczej będzie wyglądała praca z ekstrawertycznym maluchem, a inaczej z nieśmiałym i zakompleksionym np. Dla czas terapii istotny będzie także wiek dziecka. Tutaj zasada jest prosta, im wcześniej rozpoczęta terapia tym większa szansa jej całkowitego powodzenia. Nie bez znaczenia będą również kwalifikacje samego logopedy. To właśnie jego wiedza i doświadczenie pozwoli dostosować wszystkie elementy terapii w taki sposób, żeby została ona dopasowana zarówno do wieku, jak i możliwości dziecka objętego terapią. Ważna będzie również regularność, zarówno zadań zleconych rodzicom przez specjalistę, jak i wizyt. Im większa regularność, tym większa szansa zakończenia terapii wcześniej, niż zakładano. 

Trudności w terapii logopedycznej 

Największą trudnością jest tutaj fakt, że osiągnięcie prawidłowej wymowy u dzieci jest ograniczone prawidłowym funkcjonowaniem ich narządów: słuchu i mowy. To właśnie dzięki ich prawidłowej pracy dziecko rozumie to, co słyszy oraz może  odtwarzać głoski, formułować prawidłowo myśli i budować złożone wypowiedzi. Trudnościami mogą się również okazać problemy ze strony sprawności intelektualnej lub środowisko, gdzie dziecko dorasta. Logopeda, który zajmuje się dzieckiem z zaburzeniami mowy, musi mieć świadomość tego, że istotą wszelkich działań jest doprowadzenie małego pacjenta do stanu, w którym bez problemów będzie mógł porozumiewać się z innymi. Zwłaszcza, że jednym z elementów terapii logopedycznej jest również socjalizacja dziecka z wadami wymowy, wzmacnianie w nim przekonania o tym, że dążenie do integracji z innymi, będzie miało na niego i na skuteczność obejmującej go terapii, pozytywny wpływ. 

Zródła: 

1. Antos S., Demel G., Styczek I., Jak usuwać seplenienie i inne wady wymowy, wyd. Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1967 
2. Balejko A., Jak pokonać trudności w mówieniu, czytaniu i pisaniu, Białystok 2003 
3. Balejko A., Jak usuwać seplenienie. Uczymy się wymawiać głoski s-sz, Białystok 2001 
4. Bator Z., Podstawowe wiadomości o klasyfikacji głosek polskich [w:] Billewicz G., Zioło B., Bator Z., Ćwiczenia dykcyjne dla dzieci przedszkolnych i szkolnych, wyd. Impuls, Kraków 1998 
5. Emiluta – Rozya D., Wspomaganie mowy w wieku przedszkolnym, Centrum  Metodyczne Pomocy Psychologiczno- Pedagogicznej, Warszawa 2006 
6. Kania J.T., Szkice logopedyczne, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1982 
7. Skorek E.M., Oblicza wad wymowy, wyd. Żak, Warszawa 2001 
8. Stecko E., Zaburzenia mowy u dzieci- wczesne rozpoznawanie i postępowanie logopedyczne, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Wrocław 1996 
9. Węsierska K., Zaburzenia płynności mówienia u dzieci w wieku przedszkolnym – profilaktyka i wczesna interwencja logopedyczna [w:] Logopeda 1/7/2009