Choroba Parkinsona (łac. morbus Parkinsoni) to powszechnie znana choroba neurologiczna, kojarzona z populacją ludzi starszych. Jej istotą jest zwyrodnienie (degeneracja) części pozapiramidowej układu nerwowego. Układ pozapiramidowy jest częścią układu nerwowego, która warunkuje podejmowanie i koordynowanie ruchów automatycznych jak np. współruchy kończyn górnych z dolnymi podczas chodu, a także właściwe napięcie mięśniowe. W przypadku choroby Parkinsona obserwuje się degenerację istoty czarnej. Choroba została opisana po raz pierwszy przez angielskiego lekarza Jamesa Parkinsona, w roku 1817. Jej głównymi cechami są: spowolnienie ruchowe, sztywność mięśniowa i drżenie spoczynkowe. Choroba częściej jest notowana w populacji geriatrycznej, ale zdarza się również we wcześniejszym okresie dorosłości. Dotyka 1% populacji między 40., a 60. Rokiem życia.
Przyczyny choroby Parkinsona
Przyczyny choroby Parkinsona nie zostały jeszcze jednoznacznie określone. W etiologii choroby pewne znaczenie przypisuje się m.in. czynnikom infekcyjnym, wpływowi stresu oksydacyjnego, czy też wysokiemu poziomowi żelaza w istocie czarnej. Poznano też kilkanaście genów związanych z występowaniem choroby.
Objawy choroby Parkinsona
W wyniku zwyrodnienia istoty czarnej, które skutkuje zmniejszeniem ilości komórek dopaminergicznych, dochodzi do obniżenia poziomu dopaminy w mózgu, co też znajduje odzwierciedlenie w objawach choroby Parkinsona. Jednocześnie obserwuje się też pozytywną odpowiedź na podanie lewodopy u pacjentów podczas diagnozowania choroby.
Do głównych objawów choroby Parkinsona, zaliczają się:
- bradykinezja, czyli spowolnienie ruchowe (powolny chód, powolne wykonywanie czynności; możliwy bezruch i trudności z zapoczątkowaniem ruchu,
- sztywność mięśniowa, zwykle typu „rury ołowianej” i „koła zębatego” w kończynach podczas biernego ruchu kończyną pacjenta; czy też objaw „poduszki powietrznej” obserwowany jako sztywność mięśni karku np. po zabraniu poduszki spod głowy,
- drżenie spoczynkowe, które pojawia się w obrębie dłoni, rąk, kończyn lub głowy, wtedy gdy chory nic nie robi; ruchy te przypominają czynność „kręcenia kulek” lub „liczenia pieniędzy”.
Przebieg choroby jest indywidualnie zmienny. W początkowym etapie objawy są raczej łagodnie nasilone i nie powinny dominować funkcjonowania pacjenta. Obejmują one np. zaburzenia węchu, pomniejszenie liter pisanych, zaburzenia równowagi, łojotok twarzy, ściszenie mowy, zmiany w sposobie zachowania, stany depresyjne. Następnie objawy nasilają się, a cechy choroby Parkinsona stają się bardziej wyraźne. Pacjent porusza się powoli i niepewnie, szura stopami, wykonuje drobne kroki, bez współruchów. Ma też trudność z zapoczątkowaniem aktywności. Sztywność mięśniowa jest bolesna, a nasila się pod wpływem zimna i utrudnia funkcjonowanie pacjentów. Może obejmować nie tylko kończyny, ale i całe ciało. Powoduje też uczucie zmęczenia.
Drżenia spoczynkowe pojawiają się początkowo po jednej stronie ciała. Często nasila je niska temperatura otoczenia. Drżenia łagodnieją podczas wykonywania czynności zamierzonej, a zanikają podczas snu.
Pozostałe objawy choroby Parkinsona obejmują m.in. cichą i monotonną mowę, zaburzenia połykania (z nagromadzeniem się śliny i jej wyciekiem z jamy ustnej), zubożenie mimiki (nieczęste mruganie powiekami, naoliwiona łojotokowo twarz, twarz bez emocji tzw. twarz pokerzysty). Dochodzi też do rozwinięcia się przewlekłych, ciężkich zaparć oraz problemów z pęcherzem moczowym np. parcie naglące, oddawanie moczu nocą. Dużym problemem są także ortostatyczne spadki ciśnienia tętniczego krwi. Ich skutkiem jest wystąpienie zawrotów głowy czy omdlenia podczas nagłych zmian pozycji np. z leżącej na stojącą, zwykle rano po przebudzeniu podczas wstawania z łóżka.
Z biegiem czasu chory przybiera charakterystyczną postawę ciała: przygarbiony, pochylony do przodu, z pochyloną głową, lekko ugięte kończyny dolne, kończyny górne przywiedzione do tułowia, podkurczone w łokciach. Podczas chodu występuje brak współruchów kończyn górnych z dolnymi, a także szuranie stopami, „potykanie się na palcach stóp”. Chód jest niepewny, powolny i chwiejny. Chory ma trudności z utrzymaniem równowagi, co grozi upadkami. Problemem stają się również nagłe przeszkody „na trasie” pacjenta lub gwałtowne bodźce np. klakson samochodu. Pacjent wówczas doświadcza przymrożenia wykonywanej czynności (ang. freezing), co obserwuje się jako znieruchomienie i brak kontynuacji przerwanej czynności. W końcowym etapie choroby obserwuje się ciężką niepełnosprawność ruchową i konieczność przebywania w łóżku. Chory nie jest wtedy w stanie samodzielnie funkcjonować.
Diagnostyka choroby Parkinsona
Diagnostyką i leczeniem choroby Parkinsona zajmują się lekarz geriatrzy, neurologowie i psychiatrzy, we współpracy z psychologami i neuropsychologami. Należy przeprowadzić wnikliwy wywiad chorobowy, a także wykonać badanie neurologiczne. Zalecane są także badania podstawowe krwi, jak również obrazowe np. tomografia komputerowa głowy i rezonans magnetyczny. Badania neuroobrazowe nie potwierdzają choroby Parkinsona, ale pozwalają zidentyfikować inne stany, których objawy są podobne do opisywanej choroby. W badaniach PET i SPECT możliwe jest zaobserwowanie metabolizmu w istocie czarnej.
Duże znaczenie diagnostyczne ma test z lewodopą. Polega na podaniu pacjentowi leku z lewodopą i obserwowaniu reakcji organizmu pacjenta. Jeśli zanotowano poprawę stanu pacjenta, wówczas z dużym prawdopodobieństwem podejrzewa się chorobę Parkinsona.
Jeśli lekarz podejrzewa rodzinne występowanie choroby Parkinsona, może wówczas zlecić konsultację genetyczną. Trzeba jednak liczyć się z tym, że badania genetyczne są kosztowne.
Uzupełnieniem diagnozy są wyniki badań neuropsychologicznych. Ich celem jest wczesne zidentyfikowanie stanów depresyjnych, lękowych, psychotycznych oraz otępienia, zaburzeń zachowania czy kontroli impulsów.
Warto wspomnieć, że ciekawym aspektem w diagnostyce choroby Parkinsona jest badanie węchu. Osłabienie tego zmysłu dotyczy aż 90% pacjentów z chorobą Parkinsona, także we wczesnym stadium choroby.
Rozpoznanie różnicowe to ważny element diagnostyki. Polega na wykluczeniu u pacjenta chorób o przebiegu podobnym do choroby Parkinsona. A zaliczamy do nich: postępujące porażenie nadjądrowe, zanik wieloukładowy, wodogłowie, guzy mózgu, choroby naczyniowe mózgu, otępienie, zespoły paraneoplastyczne związane z nowotworami, niedowłady połowicze, drżenie samoistne, stany pourazowe, po zapaleniu lub udarze mózgu, depresję, zatrucia np. litem, ołowiem, czy też tlenkiem węgla oraz efekty uboczne leczenia neuroleptykami, a nawet reumatyzm.
Możliwości leczenia
Na chwilę obecną choroba Parkinsona jest niewyleczalna, ale wczesne rozpoznanie daje szanse na wdrożenie leczenia farmakologicznego i opóźnienie wystąpienia ciężkiej niepełnosprawności. Z biegiem czasu choroba jednak postępuje utrudniając codzienne funkcjonowanie.
We wczesnym etapie choroby może zostać wdrożona amantadyna. Jest to lek przeciwwirusowy, który wykazuje również umiarkowane pośrednie działanie dopaminergiczne, polegające na uwalnianiu zmagazynowanej dopaminy. Kolejną grupą leków stosowaną w leczeniu choroby Parkinsona są cholinolityki (środki antycholinergiczne) – pomocne w łagodzeniu drżenia parkinsonowskiego.
Agoniści receptora dopaminergicznego np. bromokryptyna, są na ogół wykorzystywane u młodszych pacjentów z chorobą Parkinsona, aby maksymalnie opóźnić wdrożenie lewodopy. Taka strategia oszczędzania lewodopy ma na celu zmniejszenie okresu objawów ubocznych wynikających z jej długotrwałego stosowania.
Lewodopa to najskuteczniejszy lek stosowany w leczeniu objawowym choroby Parkinsona. Powinna być jednak wdrożona w ostatniej kolejności. Długotrwałe przyjmowanie leku skutkuje wystąpieniem np. fluktuacje ruchowych (zwiększenie nasilenia objawów ruchowych i gorszego samopoczucia przed zażyciem kolejnej w ciągu dnia dawki leku), szczególnie u młodszych pacjentów. Lewodopa wdrażana jest wówczas gdy objawy choroby Parkinsona obniżają jakość życia. Leczenie rozpoczyna się od najmniejszej skutecznej dawki. Leku nie zaleca się popijać mlekiem i spożywać z posiłkiem białkowym, ponieważ aminokwasy utrudniają dostarczanie lewodopy do mózgu. Lewodopę zaleca się przyjmować na czczo, pół godziny przed posiłkiem, popijając wodą z cytryną lub sokiem z witaminą C.
W zależności od potrzeb zdrowotnych, u pacjentów z chorobą Parkinsona stosuje się leczenie uzupełniające np. uspokajające, nasenne, przeciwdepresyjne, przeciwpsychotyczne, przeciwlękowe, rozluźniające mięśnie, zmniejszające ślinotok, zapobiegające niedociśnieniu ortostatycznemu, czy też poprawiające perystaltykę jelit.
Oprócz leczenia farmakologicznego, istotna jest również psychoterapia, terapia zajęciowa i logopedyczna. Ponadto pacjent powinien być rehabilitowany ruchowo. Popularnością w przypadku choroby Parkinsona cieszy się terapia tańcem – choreoterapia i spacery z kijkami. Ważne jest zapobieganie upadkom poprzez zmiany w środowisku zamieszkania np. zniwelowanie progów, przesuwalnych dywaników, zamontowanie uchwytów, dodatkowego oświetlenia itp. Warto pozostać aktywnym zawodowo maksymalnie długo, gdyż leczenie farmakologiczne na to pozwala.
Należy dbać o prawidłowe nawodnienie pacjenta, co też jest kluczowe w zapobieganiu hipotonii oraz polepsza wchłanianie leków. Obniżenie poziomu białka w diecie rozważa się jeśli działanie lewodopy ulega osłabieniu. Dietę wówczas ustala dietetyk kliniczny.
Jeśli działanie dopaminergiczne wdrożonych leków ulega wyczerpaniu, rozważa się leczenie operacyjne (wszczepienie elektrod do głębokiej stymulacji mózgu), a także dojelitowe systemy podaży lewodopy lub iniekcje podskórne leku.
