Padaczka (łac. epilepsia) to jedna z najczęściej występujących chorób neurologicznych. Dotyczy około 1% społeczeństwa, a w Polsce z zmaga się z nią 400 000 osób. Na ogół, pierwsze napady padaczkowe ujawniają się w wieku niemowlęcym, do 12. miesiąca życia. Drugi szczyt zachorowań przypada na wiek geriatryczny, kiedy napady padaczkowe mogą być związane z udarami niedokrwiennymi i neurozwyrodnieniem w przebiegu demencji. Padaczka częściej dotyczy mężczyzn, niż kobiet.
Napad padaczkowy jest wynikiem wyładowań bioelektrycznych, które zachodzą w tzw. ogniskach padaczkowych, znajdujących się w mózgu. Ognisko padaczkowe to skupisko komórek nerwowych, czyli neuronów, wyróżniających się nienormalną nadpobudliwością. Zwykle wyrazem tych wyładowań jest napad drgawkowy, ale też np. chwilowy okres wyłączenia się, utrata świadomości, wyraźna zmiana zachowania lub ruchy gałek ocznych.
Przyczyny napadów
Do głównych przyczyn padaczki zaliczają się: urazy mózgu, krwotok podpajęczynówkowy, guzy w obrębie ośrodkowego układu nerwowego, udary mózgu, a także stany infekcyjne jak zapalenie mózgu i opon mózgowo-rdzeniowych. Napady padaczkowe pojawiają się także w przypadku uszkodzeń mózgu spowodowanych zatruciem różnego rodzaju toksynami (m.in. alkohol) lub metabolitami. Padaczka stanowi również objaw wielu zespołów genetycznych, w tym chorób rzadkich.
U dzieci najczęstszą przyczyną padaczki jest uraz mózgu, zwykle w okresie okołoporodowym. Natomiast u osób starszych są one związane niedotlenieniem tkanki mózgowej w przebiegu udarów, bądź też wynikają z neurodegeneracji. Padaczka może jednak pojawić się bez przyczyny – i wtedy mówimy o padaczce idiopatycznej.
Rodzaje napadów
W zależności od miejsca i rozprzestrzeniania się wyładowań bioelektrycznych w mózgu, wyróżnia się napady padaczkowe częściowe i uogólnione. W przypadku napadów częściowych, zwanych też ogniskowymi, wyładowania obejmują pewien obszar (płat) półkuli mózgowej. Zachodzą bowiem w ogniskach padaczkowych. Ich objawy są związane z lokalizacją ogniska:
- płat czołowy – drgawki kloniczne, marsz jacksonowski (rozprzestrzenianie się napadów od dalszych części ciała do bliższych np. od palców w kierunku kolana), dziwaczne ruchy mimowolne,
- płat ciemieniowy – zaburzenia czucia np. przebiegnięcie prądu, mrowienie, „przymrożenie” kończyny,
- płat skroniowy – napady z aurą np. odczuwanie smaków, niemiłych zapachów, zniekształcone widzenie, czy też bezcelowe chodzenie, na chwilę przed napadem; napady z dolegliwościami psychicznymi np. wrażenie już widzianego,
- płat potyliczny – napady związane z wrażeniami wzrokowymi np. widzenie w jednym kolorze, błysków, świateł; ubytki w polu widzenia,
- kora limbiczna i inne okolice korowe – napady z objawami autonomicznymi, jak dolegliwości brzuszne, kołatanie serca, przyspieszenie pracy serca, potliwość, ślinotok, łzawienie, bezdechy, oddanie moczy/stolca, „gęsia skórka”.
Z kolei napady uogólnione charakteryzują wyładowania rozprzestrzeniające się na obydwie półkule mózgowe. Wyróżniamy następujące rodzaje napadów uogólnionych:
- toniczno-kloniczne (najbardziej spektakularne, z utratą przytomności, upadkiem, silnym napięciem całego ciała, bezdechem, po czym następują drgawki; może dojść do bezwiednego oddania moczu i/lub stolca; po ataku chory zapada w sen regeneracyjny, z którego nie wolno go wybudzać),
- nieświadomości (przejawiające się np. utratą kontaktu z otoczeniem, „zawieszeniem się”, przerwaniem dotychczas wykonywanej czynności i zastygnięciem w danej pozycji),
- miokloniczne (obserwowane są zrywania mięśnia lub grup mięśniowych, ale bez utraty przytomności),
- atoniczne (charakterystyczny jest upadek z powodu atonii, czyli potocznie mówiąc „zwiotczenia” mięśni).
Znane są jeszcze zespoły padaczkowe np. zespół Lennoxa-Gastauta, Westa, Janza czy Rolanda. Dotyczą głównie dzieci. Najbardziej niekorzystne rokowanie przedstawia się dla encefalopatii padaczkowej, którą jest zespół Westa, polegający na występowaniu napadów zgięciowych.
Napad padaczkowy trwa zwykle od 2 do 3 minut. Po nim chory zapada w sen ponapadowy. Może wówczas przespać około 5-20 minut. Z tego snu nie wolno go wybudzać, ponieważ wtedy dochodzi do regeneracji układu nerwowego. Ponadto chory może być splątany i agresywny. Jeśli napad padaczkowy przedłuża się lub po niedługim czasie następuje kolejny, wówczas rozwija się stan padaczkowy, będący zagrożeniem dla zdrowia i życia chorego, co wymaga niezwłocznej pomocy lekarskiej.
Diagnostyka padaczki
W diagnostyce padaczki, oprócz wywiadu i badania fizykalnego z neurologicznym, istotne jest także wykonanie elektroencefalogramu (EEG) i video EEG (skorelowanie obrazu napadu nagranego przez kamerę z zapisem elektroencefalogramu). Pomocne są także relacje świadków napadu lub nawet film wykonany przez nich podczas napadu. Zlecane są także badania laboratoryjne krwi: morfologiczne, biochemiczne i immunologiczne oraz neuroobrazowe, jak tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny (lokalizacja urazów, guzów etc.), SPECT (przepływ mózgowy, umiejscowienie ognisk padaczkowych) i PET (określenie obszarów zwiększonego metabolizmu mózgu).
Padaczkę rozpoznaje się po wystąpieniu dwóch napadów w odstępie od kilku, do kilkunastu. Pojawienie się jednego, sporadycznego napadu obliguje jednak do ustalenia jego przyczyny np. niedocukrzenie lub gorączka.
Możliwości leczenia
W leczeniu padaczki stosowane są leki przeciwdrgawkowe. Wyróżnia się leki pierwszego rzutu, drugiego rzutu i dodatkowe:
Leki przeciwpadaczkowe pierwszego rzutu:
W padaczce uogólnionej: kwas walproinowy lub lamotrygina
W padaczce ogniskowej: karbamazepina lub lamotrygina lub kwas walproinowy
W padaczce z miokloniami: kwas walproinowy lub lamotrygina
W napadach nieświadomości: kwas walproinowy lub etosuksymid
Leki przeciwpadaczkowe drugiego rzutu:
W padaczce uogólnionej: lewetiracetam lub topiramat
W padaczce ogniskowej: lewetiracetam lub topiramat
W padaczce z miokloniami: lewetiracetam
Leki dodatkowe:
– gabapentyna
– tiagabina
– pregabalina
– okskarbazepina
Leczenie powinno zostać rozpoczęte w szpitalu, na oddziale neurologicznym. Lekarz dobiera je indywidualnie do pacjenta i rodzaju napadu padaczkowego. Leczenie rozpoczyna się od najmniejszych skutecznych dawek, które w razie potrzeby są zwiększane.Jeśli lek z danej grupy okazuje się nieskuteczny, wówczas wdrażany jest drugi. Gdy mimo to napady się pojawiają, lekarz sięga po leki drugiego rzutu. Istotne jest regularne przyjmowanie leków – o stałych porach i w wyliczonej dawce.
Możliwe jest zbadanie poziomu niektórych leków przeciwpadaczkowych (np. kwasu walproinowego, karbamazepiny) we krwi. Ma to znaczenie przy ustalaniu najniższej skutecznej dawki, a także podejrzeniu nieprawidłowego przyjmowania leków przez pacjenta, czy też toksycznego działania leku (na co wskazują np. dolegliwości żołądkowe, zaburzenia świadomości, podwójne widzenie).
Oprócz farmakologicznych metod leczenia, dostępne są także metody niefarmakologiczne, dedykowane padaczkom lekoopornym. Pierwszym z nich jest dieta ketogenna, która polega na wprowadzeniu organizmu w stan ketozy i stosowaniu diety bogatotłuszczowej, dokładnie opracowanej przez dietetyka i lekarza. Na popularności zyskuje również leczenie ciężkich, lekoopornych padaczek z wykorzystaniem alkaloidów pochodzących z konopi indyjskich. Stosowany jest głównie olej CBD z kannabidiolem, który wykazuje działanie neuroprotekcyjne, przeciwdrgawkowe, ale również łagodzi stany lękowe, depresję i psychozę.
Kolejna metoda, to operacyjne opracowanie ognisk padaczkowych przez neurochirurga np. zniszczenie ogniska, wycięcie płatu czy półkuli mózgowej (ale są to zabiegi paliatywne, wykonywane w ostateczonści). Coraz większą uwagę przykłada się również do stymulacji nerwu błędnego w leczeniu padaczki (wszczepienie stymulatora, którego zadaniem jest osłabienie aktywności napadowej w mózgu) oraz głębokiej stymulacji mózgu.
