Czytają do późna, oglądają seriale jeden odcinek po drugim, niejednokrotnie zastaje ich wschód słońca. 8 czy 9 rano to „blady świt”, a najwcześniejszą pobudkę uznają o 10. Poranna rutyna, taka jak pójście do szkoły czy pracy to dla nich katorga, kończąca się problemami z koncentracją, rozdrażnieniem i ospałością przez resztę dnia. Brzmi jak opis typowego „lenia”? Nie daj się zwieść, to może być osoba z zespołem opóźnionej fazy snu.
„Połóż się wcześniej spać!”
Zespół opóźnionej fazy snu, podobnie jak i inne zaburzenia snu często są bagatelizowane nie tylko przez chorych, ale także ich bliskich. Osoby, których podobne problemy nie dotyczą, nie są w stanie zrozumieć, że rady typu „połóż się wcześniej spać” nie są skuteczne. Istotnym jest, że w zespole opóźnionej fazy snu przyczyną jego występowania nie są błędne nawyki wynikające np. ze stylu życia.
Tymczasem zespół opóźnionej fazy snu i czuwania (DSWPD, z ang. delayed sleep – wake phase disorder) jest jedną z najcześciej występujących postaci zaburzeń rytmu okołodobowego. Szczególnie często jest diagnozowany u starszych dzieci i młodzieży. Według badań AASM (American Academy of Sleep Medicine) z 2014 r. występuje u 7–16% nastolatków. Obecnie, w czasach wszechobecnej digitalizacji i rozwoju technologicznego, procent ten może być znacznie wyższy.
DSWPD, to utrzymujące się i powtarzające trudności w zasypianiu i wstawaniu w „normalnym czasie”. Co ważne, problem nie dotyczy godzin snu, ponieważ osoby z takim zaburzeniem śpią standardowo (od 6 do 8 godzin), ale jego jakości. Kiedy pozwolimy dziecku z DSWPD spać w jego rytmie, to problemy z wstawaniem, koncentracją czy frustracją całkowicie znikną!
Przesunięta doba
Osoby z opóźnioną fazą snu i czuwania śpią nieco inaczej niż większość. Ich godziny zasypiania i budzenia są przesunięte o więcej niż dwie godziny w porównaniem z dobowym rytmem ich rówieśników. DLa przykładu, nastolatkowie z DSWPD senność zaczynają odczuwać dopiero po północy, zasypiają między 2:00 a 6:00 rano, a więc wyspani stają się najwcześniej około godziny 10:00. O ile w wakacje takie przesunięcie jest możliwe do zrealizowania, o tyle w roku szkolnym najczęściej sprawia rodzicom, nauczycielom i samym dzieciom wiele trudności i nieprzyjemności.
Zaburzenie nie powinno być mylone z fizjologicznym opóźnieniem godziny snu u nastolatków. W okresie dojrzewania następuje bowiem przesunięcie czasu snu i budzenia rano o ok. dwie godziny. Wynika to z naturalnego w tym wieku opóźnionego początku wzrostu wydzielania melatoniny w ciemności oraz zmian hormonalnych. Warto tutaj wspomnieć, że z uwagi na ten proces, aby nastolatek dobrze funkcjonował w szkole, pora rozpoczęcia lekcji powinna być przesunięta na godz. 9.00. Początek zajęć o godz. 8.00 powoduje, że nastolatki w efekcie cierpią na chroniczne niewyspanie (Owens, 2014).
Zamierzone przesuwanie snu
W ostatnich latach coraz większy problem stanowi podtyp DSWPD, spowodowany zamierzonym przesuwaniem godziny snu. Powodem najczęściej jest internet – oglądanie seriali do późna, rozmowy z kolegami przez komunikatory, gry czy „scrollowanie” mediów społecznościowych, które dla nastolatka w nocy nabierają nowej mocy. Aktywowanie mózgu tego typu bodźcami oraz rozregulowywanie produkcji melatoniny poprzez nadmierną ekspozycję na światło niebieskie często kończy się tak samo jak klasyczne DSWPD.
Dodatkowo, podobnie jak u dorosłych i małych dzieci, rytm okołodobowy nastolatków ulega desynchronizacji, kiedy odsypiają w weekendy. Znaczące różnice w śnie pomiędzy poszczególnymi dniami tygodnia także mogą skończyć się trwałym przesunięciem fazy snu. W tym przypadku jednak na własne życzenie. Aby tego uniknąć należy dbać o swój sen tak samo, jak dbamy o dietę, szkołę czy pracę. Musimy w niego zainwestować – zadbać o równe pory spania, odpowiednią temperaturę w sypialni czy wygodną pościel (lub funkcjonalną, np. poduszka ortopedyczna czy kołdra obciążeniowa). Im więcej sennej świadomości, tym większe szanse na zdrowy i efektywny sen.
