Układ proprioceptywny jest najbardziej tajemniczym elementem systemu czuciowego człowieka. Wraz z układem przedsionkowym oraz zmysłem dotyku wpływa on na jakość procesu zwanego integracją sensoryczną. Czym jest i za co dokładnie odpowiada układ proprioceptywny?
Aby zrozumieć jak funkcjonuje układ proprioceptywny trzeba, choćby w dużym skrócie, poznać cały system czuciowy i umiejscowić go w procesie integracji sensorycznej. Zatem, spróbujmy!
System czuciowy a integracja sensoryczna
Proces integracji sensorycznej to zbieranie, porządkowanie i przetwarzanie informacji dochodzących z ciała i otoczenia do mózgu, tak, by w konsekwencji nastąpiła odpowiednia reakcja lub plan reakcji. Taką reakcją może być ruch, ale niekoniecznie. Już sama myśl jest formą odpowiedzi na bodźce z zewnątrz.
Informacje wykorzystywane przez mózg mogą dotyczyć różnych aspektów, np. temperatury, faktury dotykanego przedmiotu, siły nacisku, położenia ciała, nachylenia lub ruchu ciała, labilności podłoża, itp.
Jakość procesu integracji sensorycznej uzależniona jest od prawidłowego funkcjonowania wszystkich elementów systemu czuciowego (zmysłu dotyku, przedsionka i propriopercepcji). Choć są one ze sobą powiązane do funkcjonują samodzielnie.
Zmysł dotyku
Zmysł dotyku zbiera bodźce poprzez receptory umieszczone w skórze. W ten sposób mózg pozyskuje informacje m.in. o dotyku, ucisku, fakturze, temperaturze i bólu.
Dzięki dotykowi dowiadujemy się o ewentualnych zagrożeniach, ale gromadzimy też inne, pozytywne doświadczenia. Przez dotyk poznajemy bliżej to, co widzimy, rozwijamy też zdolności manualne.
Z dotykiem wiążą się zaburzenia pod wrażliwości oraz nadwrażliwości.
Pod wrażliwość, czyli niedostateczne czucie powoduje, że system czuciowy nie ostrzega o istniejącym zagrożeniu (nie wiemy, że właśnie się oparzyliśmy, skaleczyliśmy, itp.). Gorzej mogą się też rozwijać umiejętności manualne.
Nadwrażliwość (nadmierne odczuwanie dotyku) prowadzi do niechęci dotykania, mycia, czesania, ubierania się, itp.
Układ przedsionkowy
System przedsionkowy znajduje się w uchu wewnętrznym i jest odpowiedzialny za odczuwanie ruchu (liniowego i obrotowego) oraz położenia ciała.
Zmysł przedsionkowy pozwala nam m.in. utrzymywać równowagę, rozpoznawać pozycję własnego ciała (nawet z zamkniętymi oczami), być pewnym stawianych kroków i przylegania do podłoża. Umożliwia koordynację i planowanie kolejnych ruchów. Przyczynia się do poczucia własnego bezpieczeństwa.
Pod wrażliwość układu przedsionkowego wiąże się z niedostatecznym rozpoznawaniem ruchu (np. bujania, czy obracania). Zaburzenie to może przejawiać się np. dążeniem dziecka do ciągłych doznań w tym kierunku, czyli do skakania, bujania się, wirowania. W tej sytuacji łatwo można doprowadzić do nadmiernej stymulacji przedsionka.
Nadwrażliwość powoduje, że dziecko źle odbiera ruch i unika zmian pozycji ciała, np. obawia się chodzenia, wspinania się, poruszania się po schodach, czy też ruchu (pochylania, obracania) głowy.
Układ proprioceptywny
System ten umożliwia głębokie czucie poprzez mięśnie, ścięgna i stawy. Bodźce odczytywane i przetwarzane przez układ proprioceptywny wiążą się z uciskiem, rozciągnięciem, ustawieniem i ruchem ciała wobec siebie. Rola tego układu pokrywa się w pewnej mierze z funkcjami układu dotykowego i przedsionkowego. Dzięki niemu możliwa jest:
- kontrola nad położeniem i ruchem własnego ciała,
- planowanie i koordynacja ruchu,
- dobór intensywności (siły) ruchu,
- stabilizacja ciała,
- płynność ruchów,
- odpowiednie napięcie mięśni.
Zaburzeniem, które wiąże się z funkcjonowaniem układu proprioceptywnego jest jego pod wrażliwość.
Dzieci z pod wrażliwością układu proprioceptywnego są oceniane jako niezdarne. Często mają kłopot z ustaleniem odległości, boją się schodzenia i wchodzenia po schodach, gorzej wychodzi im siadanie na krzesło, czy ubieranie się. Pod wrażliwość jest też związana z obniżonym napięciem mięśniowym oraz brakiem zręczności. Zaburzenia te powodują, że dzieci niechętnie uczestniczą w zabawach wymagających ruchu, czy umiejętności manualnych.
