Zapalenie opon mózgowych, określane bardziej poprawnie jako: zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych (ZOMR, łac. meningitis cerebrospinalis); to jedna z ostrych neuroinfekcji o poważnym przebiegu. Stan ten obarczony jest dużym ryzykiem powikłań, w tym niepełnosprawnością. Nierzadko zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych ma swoje podłoże w zakażeniach zlokalizowanych w obrębie głowy np. zapalenie zatok obocznych nosa, ucha środkowego, czy nawet próchnica zębów. Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych jest chorobą zakaźną.
Stan zapalny w przebiegu ZOMR obejmuje opony mózgowo-rdzeniowe, zwłaszcza oponę miękką, podpajęczynówkową, a także przestrzeń podpajęczynówkową. Niekiedy proces zapalny dotyczy ośrodkowego układu nerwowego, czyli doprowadza do jednoczesnego zapalenia mózgu (łac. encephalitis).
Przyczyny zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych
Proces zapalny obejmujący opony mózgowe jest skutkiem przenikania drobnoustrojów chorobotwórczych, takich jak bakterie, wirusy, czy grzyby do płynu mózgowo-rdzeniowego drogą krwi, z miejsc w których toczy się infekcja. U zdrowych osób płyn mózgowo-rdzeniowy jest jałowy, przejrzysty jak woda.
Wyróżnia się ropne i nieropne bakteryjne zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych; wirusowe (spowodowane przez wirusy np. opryszczki) oraz grzybicze ZOMR (wywołane np. przez drożdżaki Candida albicans). Najczęściej stwierdzanymi są zapalenia o etiologii bakteryjnej, a najpopularniejszymi patogenami wywołującymi zakażenie ropne są:
– meningokoki,
– pneumokoki,
– pałeczki Haemophilus influenzae i Escherichia coli,
– paciorkowce z grupy B (np. Streptococcus agalactiae),
– gronkowiec złocisty.
Zakażenia nieropne zwykle są spowodowane przez prątki gruźlicy, krętki Borrelia oraz pałeczki Listeria monocytogenes. Krętki Borrelia są przenoszone przez zainfekowane kleszcze, dlatego w profilaktyce ZOMR istotna jest również ochrona przed kleszczami.
Czynniki zwiększające ryzyko ZOMR
Do czynników zwiększających ryzyko zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, zalicza się:
- obniżenie ogólnej odporności organizmu np. noworodki, osoby zainfekowane wirusem HIV, terapia immunosupresyjna,
- przebywanie w dużych skupiskach ludzi np. szpital, hotele robotnicze, internaty,
- infekcje w obrębie głowy np.: zapalenia zatok, uszu, próchnica,
- urazy głowy z pęknięciem kości czaszki,
- operacje neurochirurgiczne,
- uzależnienia: alkoholizm i narkomania oraz wynikające z nich zaniedbania higieniczne,
- obecność chorób nowotworowych,
- cukrzycę, marskość wątroby i inne choroby przewlekłe osłabiające odporność.
Drogi zakażenia
Infekcje bakteryjne przenoszą się drogą kropelkową np. podczas kichania, kaszlu, pocałunku, stosowania wspólnych sztućców, picie z jednej butelki, zjadanie tej samej drożdżówki przez kilka osób itd.. W etiologii bakteryjnej ZOMR pewne znaczenie ma także nosicielstwo bakterii w nosogardzieli np. gronkowiec złocisty.
Objawy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych
Objawy infekcji opon mózgowo-rdzeniowych pojawiają się po około kilku dniach od ekspozycji na bakterie. Zaliczamy do nich:
- wysoką gorączkę z dreszczami (teperatura ciała osiąga nawet 40oC)
- znaczne osłabienie organizmu, senność,
- silne bóle głowy oraz karku, ze sztywnością karku,
- przeczulicę zmysłową (światło, dotyk, dźwięki),
- nudności i wymioty,
- objawy grypopodobne np. przenikające bóle mięśni, kości i stawów.
ZOMR o ciężkim przebiegu charakteryzuje się także występowaniem zaburzeń świadomości, jak splątanie czy utrata przytomności. Mogą również wystąpić drgawki i prężenia ciała.
Niestety, bakteryjne zapalenia opon mógowo-rdzeniowych obarczone są dużym ryzykiem powikłań. Cechuje je także wysoki wskaźnik śmiertelności. Skutkiem przebytego ropnego ZOMR może być ropień mózgu, padaczka, niedowłady kończyn, utrata słuchu, zaburzenia osobowości i inne nieprawidłowości neurologiczne.
Diagnostyka zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych
Niezwykle istotne jest wczesne zdiagnozowanie ZOMR i jego etiologii. Podstawowym badaniem w przypadku podejrzenia neuroinfekcji jest punkcja lędźwiowa z pobraniem płynu mózgowo-rdzeniowego do badań mikrobiologicznych. Na podstawie wyniku tego badania dobierana jest właściwa metoda leczenia np. antybiotykoterapia.
Wykonywane są również badania dodatkowe np. obrazowe mózgu (tomografia komputerowa), badania laboratoryjne krwi (badania podstawowe, markery stanu zapalnego, septyczne; posiewy) oraz wymazy np. z nosa i gardła.
Leczenie zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych
Wdrożenie odpowiedniego leczenia przyczynowego jest niezwykle istotne dla rokowania. Antybiotykoterapię dożylną w przypadku etiologii bakteryjnej, uzupełnia się lekami przeciwzapalnymi (obniżanie gorączki i terapia bólu). Konieczne jest także postępowanie przeciwobrzękowe, mające na celu zapobieganie obrzękowi mózgu (np. leki moczopędne, steroidy). Nierzadko leczenie odbywa się na intensywnej terapii. Leczenie może potrwać nawet miesiąc. Konieczne jest również adekwatne wsparcie żywieniowe i indywidualnie prowadzona rehabilitacja ruchowa.
Profilaktyka ZOMR
szczepienia ochronne np. przeciw Haemophilus influenzae, kleszczowemu zapaleniu mózgu, menigokokom, pneumokokom,
- ochrona przed kleszczami (środki odstraszające kleszcze),
- higieniczny tryb życia,
- antybiotykoterapia poekspozycyjna (personel medyczny i rodzina pacjenta z infekcją meningokokową),
- środki ochrony osobistej: maski, czapki, rękawiczki, fartuchy ochronne, środki dezynfekujące.
GOWO-
ZAPOBIEGANIE BAKTERYJNYM ZAPALENIOM
