Rozpoczęcie sezonu jesienno-zimowego, dogrzewanie pomieszczeń szczególnie starymi piecami węglowymi oraz nieszczelne piecyki gazowe, przy zmniejszonej częstotliwości wietrzenia pomieszczeń w domu, skutkują gromadzeniem się w powietrzu niebezpiecznego gazu, jakim jest tlenek węgla (CO, czad). Czad określany jest mianem cichego zabójcy, ponieważ jest bezbarwny i bezwonny – a zatem niewyczuwalny dla naszych zmysłów. Powstaje w wyniku niepełnego spalania drewna, węgla, benzyny czy ropy, które jest spowodowane ograniczonym dostępem tlenu np. szczelnie zamknięte mieszkanie, utrudniony odpływ spalin. Tlenek węgla powstaje w dużej ilości podczas pożarów zlokalizowanych w pomieszczeniach zamkniętych. Za główną przyczynę zaczadzeń uznaje się zbyt szczelne okna. Oszacowano, że każdego roku z powodu powikłań zatrucia CO, umiera około 100 osób, natomiast kilkaset wymaga leczenia w szpitalu.
Tlenek węgla dostaje się do naszego organizmu podczas oddychania. Szybko przedostaje się z płuc do krwi tworząc z jej czerwonym barwnikiem karboksyhemoglobinę. W warunkach normalnych to tlen łączy się z hemoglobiną. Jeśli jednak dojdzie do zaczadzenia, hemoglobina nie jest w stanie przyłączyć cząsteczek tlenu ponieważ jest zablokowana karboksyhemoglobiną, co doprowadza do niedotlenienia organizmu i wystąpienia objawów zatrucia tlenkiem węgla. Skutkiem zatrucia są powikłania neurologiczne i krążeniowe. Nieudzielenie fachowej pomocy osobie zaczadzonej doprowadza do jej zgonu.
Objawy zatrucia czadem
- początkowo brak objawów,
- bóle i zawroty głowy,
- złe samopoczucie, senność, zmęczenie,
- trudności w oddychaniu np. przyspieszenie oddechu, nieregularny oddech,
- nudności i wymioty,
- zaburzenia pracy serca (przyspieszenie akcji serca),
- objawy neurologiczne: drgawki, oszołomienie, dezorientacja, splątanie,
- nieprzytomność oraz śpiączka, wiodąca do zgonu.
Po ostrym zatruciu czadem u niektórych osób pojawiają się powikłania ze strony układu nerwowego, jak demencja, czyli otępienie; cechy parkinsonizmu oraz uszkodzenie móżdżku. Do około roku od zatrucia może wystąpić zespół neuropsychiatryczny z wyraźną zmianą osobowości, a także zaburzeniami poznawczymi i psychotycznymi.
Diagnostyka zatrucia czadem
Istotne jest szybkie postawienie diagnozy i wdrożenie leczenia. Bardzo ważne jest zebranie wywiadu lekarski dotyczącego m.in. okoliczności, w których doszło do zaczadzenia oraz objawów, które występowały bezpośrednio po zdarzeniu. Podstawowym badaniem krwi jest określenie poziomu karboksyhemoglobiny (COHb), który jest zmienny w miarę upływu czasu i podjętej tlenoterapii.
W rozpoznawaniu powikłań neurologicznych wykorzystuje się techniki obrazowe, jak tomografia komputerowa czy rezonans magnetyczny głowy oraz badania izotopowe.
Pierwsza pomoc u zaczadzonych
- Zapewnić dostęp świeżego powietrza lub ewakuować osobę poszkodowaną z zagrożonego miejsca i wezwać pomoc.
- Poluzować uciskające elementy odzieży i ułożyć poszkodowanego w wygodnej pozycji jeśli jest przytomny.
- Osobę nieprzytomną z zachowanym oddechem ułożyć w pozycji na boku.
- U osoby z zatrzymaniem oddechu – niezwłocznie wezwać pomoc dzwoniąc pod numer 112 i rozpocząć wyłącznie uciskanie klatki piersiowej. Wykonywanie oddechów ratowniczych może okazać się niebezpieczne dla ratującego z powodu przenikania czadu z dróg oddechowych poszkodowanego do dróg oddechowych ratującego.
Leczenie zatrucia tlenkiem węgla
Podstawową metodą leczenia w przypadku zatrucia tlenkiem węgla jest tlenoterapia. Wykorzystywany jest 100% tlen podawany przez maskę twarzową do momentu obniżenia karboksyhemoglobiny we krwi. W zatruciach objawowych stosowana jest terapia tlenem hiperbarycznym komorze hiperbarycznej. Pozostałe objawy są leczone według standardów przyjętych w szpitalach.
Zapobieganie zaczadzeniu
- Zapewnienie prawidłowej wentylacji mieszkań i przewietrzania, zwłaszcza jeśli korzystamy z piecyków i kuchenki gazowej, lamp naftowych, czy też dużej ilości świec zapachowych.
- Rozszczelnienie szczelnych okien w ciągu dnia. Częste wietrzenie pomieszczeń, również zimą.
- Montowanie piecyków i kuchenek przez serwisantów, a nie na własną rękę.
- Użytkowanie piecyków i kuchenek według instrukcji.
- Regularna kontrola kominów i systemów wentylacyjnych.
- Umieszczenie w domu czujników tlenku węgla – szczególnie w sypialni i łazience.
- Niepozostawianie samochodu z zapalonym silnikiem w garażu – zarówno otwartym, jak i zamkniętym.
