Ceroidolipofuscynozny neuronalne to rzadko występujące lizosomalne choroby spichrzeniowe, które polegają na odkładaniu się złogów tłuszczowych i białkowych w ośrodkowym układzie nerwowym i innych narządach. Doprowadzają do niszczenia mózgu, czyli neurodegeneracji. Zwykle początek objawów przypada na okres wczesnoszkolny (utrata wzroku, napady padaczkowe, osłabienie możliwości ruchowych i intelektualnych), a ich nasilenie jest zmienne – od łagodnych po ciężkie. Dotychczas nie opracowano leczenia przyczynowego. Wdrażane jest postępowanie paliatywne.
Dane epidemiologiczne i przyczyny choroby Battena
Choroba Battena (ang. Batten disease), to ceroidolipofuscynoza typu 3 (ang. neuronal ceroid lipofuscinosis 3 type, NCL3), określana również młodzieńczą ceroidolipofuscynozą neuronalną (ang. juvenille neuronal ceroid lipofuscinosis). Jej rozpowszechnienie nie zostało jeszcze określone. Na świecie wszystkie ceroidolipofuscynozy neuronalne występują z rozpowszechnieniem 1: 100 000 ludzi. Choroba Battena częściej jest notowana w Skandynawii, gdzie roczna zapadalność wynosi od 1 : 217 000 do 1 : 45 000 dzieci. Przyczyną choroby jest mutacja w genie CLN3.
Mutacja jest dziedziczona w sposób autosomalny recesywny, co oznacza, że dziecko odziedziczyło od każdego z rodziców zmienioną kopię genu CLN3. Jeśli dziecko odziedziczyłoby jedną kopię, wówczas będzie nosicielem mutacji i może ją przekazać dalej swojemu potomstwu i najprawdopodobniej nie wystąpią u niego objawy chorobowe.
Szacuje się, że istnieje 25% ryzyka przekazania mutacji dziecku, jeśli oboje rodziców to nosiciele wadliwego genu. Występuje też 75-procentowa statystyczna możliwość, że dziecko nie będzie miało objawów choroby. Co istotne, wylicza się także 50% prawdopodobieństwa, że dziecko będzie nosicielem mutacji bez objawów choroby, ponieważ odziedziczy tylko jedną nieprawidłową kopię genu. Wyliczono również 25% szans odziedziczenia dwóch prawidłowych kopii genu, a wtedy dziecko będzie zdrowe i nie będzie nosicielem mutacji. Ryzyko odziedziczenia mutacji jest takie samo w każdej z ciąż danej pary.
Objawy choroby Battena
Pierwsze objawy ujawniają się około 4.-6. roku życia dziecka, po okresie normalnego rozwoju i funkcjonowania. Obejmują postępującą utratę wzroku, niepełnosprawność intelektualną, napady padaczkowe, zaburzenia mowy oraz zaburzenia ruchowe, które pogłębiają się w miarę upływu czasu.
Osłabienie wzroku na ogół rozpoczynają się między 4. a 8. rokiem życia. W okresie późnego dzieciństwa i dojrzewania dochodzi do całkowitej utraty wzroku. Również w tym czasie obserwuje się trudności w szkole. Dzieci tracą również wcześniej nabyte umiejętności np. wypowiadanie się pełnymi zdaniami.
Około 6. do 18. roku życia pojawiają się napady padaczkowe, a po 20. roku życia stwierdza się cechy parkinsonizmu (drżenia, spowolnienie ruchowe, sztywność mięśniowa) oraz mioklonie mięśniowe (zrywania mięśni).
Zaburzenia ruchowe rozwijają się około wieku dojrzewania. Występuje spastyczność i sztywność mięśniowa, spowolnienie ruchowe i pochylenie postawy. W miarę progresji, dzieci przestają chodzić i mają też trudności z utrzymaniem się w pozycji siedzącej. Wymagają zastosowania wózka inwalidzkiego i innych udogodnień.
Niekiedy u osób z chorobą Battena, w okresie dojrzewania lub wczesnej dorosłości, występują problemy z sercem jak zaburzenia rytmu serca oraz nieprawidłowe jego powiększenie, określane jako kardiomiopatia przerostowa. Większość osób z chorobą Battena przeżywa wczesną dorosłość. Notowano przeżycie do 4. dekady życia.
Diagnostyka choroby
W diagnostyce przyczyn choroby wykorzystuje się badania enzymatyczne i genetyczne. Zaleca się wykonać pełne badanie fizykalne, neurologiczne i okulistyczne. Dla oceny struktury ośrodkowego układu nerwowego, zlecane są badania neuroobrazowe jak tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny głowy. W badaniu oftalmoskopowym uwidacznia się zanik nerwu wzrokowego.
Rozpoznanie różnicowe powinno uwzględnić zwyrodnienie barwnikowe siatkówki, choroby przebiegające z otępieniem i napadami padaczkowymi np. zaburzenia mitochondrialne, choroba Niemanna-Picka oraz podostre stwardniające zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.
Możliwości leczenia
Na chwilę obecną choroba jest niewyleczalna. Proponowanie jest leczenie wspierające i podtrzymujące. Dziecko wymaga konsultacji z doświadczonym pediatrą, genetykiem, neurologiem dziecięcym, kardiologiem, psychiatrą, psychologiem, okulistą, a także fizjoterapeutą.
Wdrażane są leki przeciwpadaczkowe, uspokajające i rozluźniające mięśnie. Zaburzenia rytmu serca są leczone według powszechnych standardów. Zalecana jest terapia zajęciowa i wsparcie edukacyjne. Duże nadzieje pokłada się w leczeniu z wykorzystaniem komórek macierzystych oraz terapii genowej.
