Okres dzieciństwa zwykle kojarzymy z beztroską i radością, często nie zwracając uwagi, na to, że dzieci również mogą odczuwać przygnębienie, mieć wrażenie, że coś je przerasta, a także być niechętne do zabaw oraz kontaktu z rówieśnikami. Zwykle takie zachowanie łączymy z przejściowym spadkiem formy, co też stwarza ryzyko nierozpoznania poważnej choroby psychicznej u dzieci, jaką jest depresja.
Zdiagnozowanie depresji u dziecka nie jest łatwe, ponieważ choroba może przybierać różnoraki obraz, a ponadto nie ustalono dotychczas kryteriów diagnostycznych dla pacjentów pediatrycznych. Lekarze bazują na kryteriach rozpoznawania depresji dla dorosłych, a także doświadczeniach psychologów dziecięcych.
Epidemiologia depresji u dzieci
Oszacowano, że 2% dzieci cierpi na depresję, a około 8 tysięcy dzieci w Polsce jest leczonych z powodu tej choroby. Przypuszcza się, że depresja dotyka co trzeciego nastolatka i częściej notuje się ją u dziewczynek. Nieleczona depresja staje się przyczyną poważnych zaburzeń psychicznych, w wyniku których pojawiają się myśli samobójcze. Liczba samobójstw wśród młodzieży i młodych dorosłych od 2014 r. nieznacznie się zmniejsza. W roku 2017 odnotowano 115 samobójstw u dzieci i młodzieży w wieku 13-18 lat!
Przyczyny depresji u dzieci
Przyczyny depresji u dzieci są różnorodne. Podzielono je na: psychologiczne, biologiczne, neuromechaniczne, genetyczne i społeczne. Depresja może być także odpowiedzią na bolesne i trudne wydarzenia życiowe jak np. śmierć rodzica, zmiana miejsca zamieszkania, czy też niepowodzenie miłosne. Jest wówczas skutkiem „nieprzepracowania” żałoby i niewypełnienia luki po stracie. Najczęściej na depresję zapadają dzieci, których potrzeby emocjonalne nie są zaspokojone.
Objawy wskazujące na depresję u dziecka
Podobnie jak w przypadku dorosłych, depresja jest związana z długotrwałym odczuwaniem obniżonego nastroju (smutku, bezsilności, przygnębienia). Nierzadko jednak nastrój ten staje się gniewliwy, co też będzie skutkowało wystąpieniem nadpobudliwości, postawy buntowniczej, lęku, czy też zachowań agresywnych i autoagresywnych (np. samookaleczenia, głodzenie się), rozdrażnienia, niskiego progu pobudliwości i zaburzeń snu (zarówno bezsenność, jak i nadmierna senność). Dziecko zaczyna mieć trudności z koncentracją uwagi, pamięcią i uczeniem się. Izoluje się od rówieśników, spędzając czas we własnym towarzystwie. Nie realizuje swoich dotychczasowych zainteresowań i nie jest zdolne czerpać przyjemności z dotychczas satysfakcjonujących zajęć.
Ponadto uskarża się na brak energii, niskie poczucie własnej wartości i obwinia siebie za wszelkie niepowodzenia np. kłótnie rodziców. W skrajnych sytuacjach mogą wyrażać swoją niechęć do życia lub nawet targnąć się na nie.
Trzeba zaznaczyć, że depresja może przebiegać także pod postacią zaburzeń psychosomatycznych jak np. bóle brzucha lub głowy, biegunki, problemy skórne, duszność, dyskomfort w klatce piersiowej, tycie lub chudnięcie. Wówczas do kryteriów rozpoznawania zalicza się: brak narządowej czy funkcjonalnej przyczyny objawu oraz nieskuteczne leczenie dolegliwości somatycznej.
Nie wolno zapominać, że depresja może rozwinąć się już w okresie niemowlęcym, jako sygnał braku zaspokajania potrzeby bliskości i potrzeb emocjonalnych. Występuje na ogół u dzieci przebywających w placówkach opiekuńczych. Niemowlę (zwykle w drugim półroczu życia) jest wówczas płaczliwe, często domaga się brania na ręce i przytulania. Depresja niemowlęca może przybrać na sile, doprowadzając do letargu, któremu towarzyszy bezradne pojękiwanie i utrwalenie charakterystycznego wyrazu „twarzy jakby odlanej z wosku”.
Możliwości leczenia
Kluczowe dla dziecka jest wsparcie emocjonalne oraz dostosowana do wieku psychoterapia i terapia zajęciowa. Dziecko potrzebuje pozytywnych wzmocnień, a także zainteresowania ze strony bliskiej osoby np. dostrzeżenie jego aktywności, pochwalenie za najdrobniejszy sukces, zapytanie o dzień w szkole. Wspólne spędzanie wolnego czasu, jak również rozmowa, szacunek i zrozumienie dla emocji dziecka może korzystnie wpłynąć na jego dobrostan psychiczny. Ponadto warto też zachęcić dziecko do aktywności fizycznej na świeżym powietrzu i zadbać o zbilansowane żywienie (uwzględniając podaż witamin z grupy B, magnezu, potasu oraz kwasów tłuszczowych mega).
Leczenie farmakologiczne depresji w przypadku dzieci jest ograniczone z powodu niedojrzałości ośrodkowego układu nerwowego i funkcjonowania układów enzymatycznych uczestniczących w metabolizowaniu leków. Najczęściej wdrażane są inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI). Jeśli depresji towarzyszy lęk, wówczas zlecane są leki uspokajające – zwykle doraźnie.
Leki przeciwdepresyjne powinny być przyjmowane codziennie, ale trzeba zaznaczyć, że pierwsze efekty ich działania są widoczne dopiero po około miesiącu regularnego stosowania. Dlatego też nie wolno się zniechęcać do terapii, jeśli na drugi tydzień po zażyciu leku objawy depresji utrzymują się u dziecka, a dodatkowo występują objawy niepożądane jak np. nasilenie niepokoju czy zaburzeń snu. Wówczas warto zasięgnąć porady psychiatry prowadzącego. Leków przeciwdepresyjnych nie wolno odstawiać na własną rękę bez porozumienia z lekarzem, nawet gdy stan psychiczny dziecka uległ poprawie. O zmianie dawki, czy też zaprzestaniu terapii decyduje psychiatra. Zakończenie leczenia powinno polegać na stopniowym redukowaniu dawek leku, aby zapobiec wznowieniu objawów depresyjnych.
Depresja to choroba przewlekła, a dziecko wymaga długotrwałego leczenia. Niewykluczone również, że po wyrównaniu stanu psychicznego, objawy depresji nie powrócą w późniejszym życiu. Depresja jest chorobą, która samoistnie nie ustąpi. Wymaga specjalistycznego leczenia.