W okresie wiosenno-letnim występuje zwiększone ryzyko ukąszeń przez kleszcze. Niektóre z nich mogą być niestety zainfekowane i przenosić wirusy oraz bakterie, a ich wniknięcie do organizmu człowieka będzie skutkowało zakażeniem o poważnym przebiegu. Kleszczowe zapalenie mózgu jest chorobą o etiologii wirusowej. Czynnikiem zakaźnym są wirusy z rodziny Flaviviridae przenoszone przez kleszcze z rodzaju Ixodes. Kleszczowe zapalenie mózgu dotyczy ośrodkowego układu nerwowego.
Jak dochodzi do zakażenia?
Wirusy Flaviviridae dostają się do organizmu człowieka nie tylko podczas ukąszenia przez kleszcza, ale i drogą pokarmową, na skutek wypicia niepasteryzowanego mleka krowiego, koziego lub owczego, które zostało uzyskane z gruczołów zwierząt zainfekowanych.
Co to jest okres wylęgania i ile trwa w przypadku KZM?
Okres wylęgania, zwany też okresem inkubacji, jest to czas jaki upłynął od wniknięcia wirusa do organizmu podczas ukąszenia, czy spożycia zainfekowanego mleka, do wystąpienia pierwszych objawów infekcji. W przypadku ukąszenia przez kleszcza okres ten wynosi od 4 do 28 dni, średnio od 1 do 2 tygodni; natomiast jeśli wirus wniknął do organizmu drogą przewodu pokarmowego – od 3 do 4 dni.
Objawy KZM
Przebieg kleszczowego zapalenia mózgu jest dwufazowy. W pierwszej fazie zakażenia, która trwa od kilku dni do dwóch tygodni występują objawy grypopodobne, jak: gorączka do około 38°C, ogólne złe samopoczucie, senność, osłabienie, rozbicie, bóle mięśniowo-stawowe, a także bóle głowy z bólem gałek ocznych i karku.
Po objawach grypopodobnych może rozwinąć się neurologiczna faza choroby, zwykle po kilkudniowej remisji („uśpieniu”) objawów. Faza neurologiczna KZM wynika z przedostania się wirusa do ośrodkowego układu nerwowego i wtedy objawy infekcji są silniej wyrażone. Zaliczamy do nich:
– gorączkę do 40°C,
– silne bóle głowy, mięśni i stawów,
– sztywność karku i inne objawy oponowe,
– światłowstręt,
– oczopląs (nieprawidłowe ruchy gałek ocznych), niewyraźne, podwójne widzenie,
– nudności i wymioty,
– silne osłabienie i senność.
Choroba może pozostawić trwałe powikłania, jak niedosłuch, niedowłady i zaburzenia psychiczne (np. zespół zmęczenia, depresja, zaburzenia psychotyczne oraz poznawcze). U 1-5% pacjentów, KZM kończy się zgonem.
Diagnostyka KZM
Lekarz diagnozując pacjenta powinien zebrać dokładny wywiad chorobowy (świeże ukąszenie kleszcza), wykonać pełne badanie neurologiczne oraz punkcję lędźwiową w celu pobrania płynu mózgowo-rdzeniowego, aby oznaczyć w nim przeciwciała KZM IgM i IgG. Znane są także badania molekularne pozwalające zidentyfikować DNA wirusa kleszczowego zapalenia mózgu.
Leczenie infekcji
Pacjent z podejrzeniem kleszczowego zapalenia mózgu powinien być hospitalizowany. Na chwilę obecną nie ma leczenia przyczynowego choroby. Podawane są leki działające objawowo np. przeciwbólowe, przeciwgorączkowe, przeciwzapalne oraz przeciwwymiotne. Jeśli dojdzie do wystąpienia drgawek, wówczas wdrażane są leki przeciwpadaczkowe. Dalsze leczenie zależy od stanu pacjenta. Chory powinien być ciągle monitorowany. Zaleca się także zapewnić spokojne, ciche warunki na sali pacjenta oraz przyciemnienie światła, by nie potęgować podrażnienia zmysłowego.
Profilaktyka kleszczowego zapalenia mózgu
Aby zminimalizować ryzyko KZM należy nie dopuszczać do ukąszeń przez kleszcze poprzez higieniczny tryb życia, dokładne ubieranie się na wycieczki do lasu, na polany i do parków miejskich; stosowanie środków odstraszających kleszcze, czy wreszcie dokładne oglądanie skóry po wizycie w wymienionych wcześniej miejscach.
Ponadto zaleca się unikanie spożywania mleka prosto od krowy, kozy, czy owcy, bez wcześniejszego przegotowania. Do działań profilaktycznych zalicza się również szczepienia ochronne płatnymi preparatami: FSME-Immun oraz Encepur. Pierwszą dawkę szczepienia warto podać zimą, aby pełen cykl szczepień przejść zanim rozpocznie się wiosna i „sezon kleszczowy”. Szczepić można dzieci już od pierwszego roku życia.
