„Milczenie spowodowane brakiem mowy nigdy nie jest złotem. Wszyscy mamy potrzebę porozumiewania się i kontaktowania ze sobą nawzajem – nie tylko jednym sposobem, lecz na wszystkie możliwe sposoby. Jest to podstawowa ludzka potrzeba, podstawowe ludzkie prawo. Co więcej, jest to podstawowa ludzka siła”. – Williams. Milczenie w okresie dziecięcym jest czymś nietypowym. Czasem zrzucane jest na karb nieśmiałości, uporu, manipulacji dziecięcej, niechęci, czy choćby zawstydzenia dziecka. Jednakże problem milczenia może być o wiele bardziej złożony, gdyż mutyzm wybiórczy to zaburzenie lękowe, z którego się nie wyrasta.
Definicja zaburzenia
Mutyzm wybiórczy to zaburzenie funkcjonowania społecznego, obserwowane w dzieciństwie, które polega na niemożności mówienia w określonych sytuacjach społecznych np. w przedszkolu, szkole, podczas gdy w innych sytuacjach mówienie nie pozostaje zakłócone np. dom, podwórko.
Objawy mutyzmu wybiórczego
Niemożność mówienia związana z mutyzmem wybiórczym rozpoczyna się najczęściej między 2., a 5. rokiem życia. Jednak na ogół zaburzenie jest diagnozowane z dużym opóźnieniem, bo około 10. roku życia. Dziecko nie jest w stanie się porozumiewać słownie z nauczycielami, czy też kolegami w szkole, a w innych sytuacjach np. w domu lub z wybranymi osobami, potrafi rozmawiać.
Dodatkowo, u niektórych dzieci z mutyzmem wybiórczym występują jeszcze trudności ze spożywaniem posiłków na przerwie w szkole, czy nawet skorzystaniem z toalety publicznej.
Dziecko z mutyzmem w trudnej, stresującej sytuacji będzie prezentowało postawę zamkniętą. Często ma problemy z nawiązaniem i utrzymaniem kontaktu wzrokowego, a także ujawnianiem emocji tzw. kamienna twarz. Jeśli ktoś zmusza je do mówienia, odczuwają niepokój. Dzieci nie lubią znajdować się w centrum uwagi, mogą mieć niskie poczucie własnej wartości i nie lubią być zaskakiwane. Nierzadko również są odbierane jako niekulturalne i niegrzeczne, ponieważ miewają trudności z przywitaniem, pożegnaniem się, czy wyrażeniem wdzięczności. W problematycznej sytuacji mogą obgryzać paznokcie, czy skubać ubranie lub ssać palce. Bywają też nadwrażliwe zmysłowo np. na zapach, hałas, dotyk. Miewają również skłonności pedantyczne oraz do perfekcjonizmu.
Warto zaznaczyć, że dzieci na ogół nie mają problemów z edukacją. Bardzo często osiągają sukcesy w tych dziedzinach, w których wyrażanie mową nie jest konieczne. Warto też wiedzieć, że mutyzmowi wybiórczemu mogą towarzyszyć inne zaburzenia lękowe.
Mutyzm wybiórczy jest zaburzeniem które nie ustępuje wraz z wiekiem. Konieczne jest wdrożenie terapii.
Przyczyny mutyzmu
Do wystąpienia mutyzmu wybiórczego predysponują m.in. zaburzenia mowy i językowe, nieśmiałość, lękliwość, występowanie mutyzmu oraz chorób psychicznych w rodzinie. Czynnikami wywołującymi mutyzm są różne stresory, jak odseparowanie od rodziców, utrata rodzica lub bliskiej osoby, zagubienie się w obcym miejscu, brak poczucia stabilizacji z powodu częstych zmian miejsca zamieszkania, rozpoczęcie uczęszczania do przedszkola, czy nauki w nowej szkole, a nawet prześladowania rówieśnicze. Mutyzm może również zostać podtrzymywany przez niekorzystne zjawiska społeczne np. brak interwencji terapeutycznej, nadopiekuńczość, wyłącznie niewerbalny przekaz każdej informacji, izolacja społeczna oraz zaburzenia komunikacji w rodzinie.
Możliwości terapeutyczne
Aby móc skutecznie pomóc dziecku z mutyzmem wybiórczym, problem musi być wcześnie zdiagnozowany, co też warunkuje wczesne podjęcie terapii. Duża rolę w tym zakresie ma środowisko zamieszkania i nauczania dziecka. Zarówno rodzice, jak i nauczyciele powinni otoczyć szczególną opieką i obserwacją dzieci nieśmiałe, ciche, izolujące się, czy małomówne.
Korzyści terapeutyczne przypisuje się technikom behawioralnym, których celem jest nauczenie i przygotowanie dziecka do wypowiadania się w coraz większych grupach osób. Dziecko nie powinno być zmuszane do mówienia, ani karane za to, że nie mówi. Należy je traktować tak samo jak pozostałe dzieci. Część pytań można zadawać w formie zamkniętej, tak aby dziecko odpowiedziało poprzez skinienie głową. Jeśli dziecko coś powie, wówczas należy się postarać, aby nie okazywać zdziwienia. Sytuację taką trzeba potraktować naturalnie. Nie wolno też zmuszać dzieci do kontaktu wzrokowego.
