Z wrodzoną nużliwością mięśni spotykamy się u noworodków, jak również u niemowląt i małych dzieci. Istotą zespołu są zaburzenia przekaźnictwa nerwowo-mięśniowego. Głównym objawem zespołu jest znaczne osłabienie mięśni szkieletowych z powodu zmęczenia ruchowego. Mięśnie dziecka wówczas wiotczeją, co może stać się przyczyną trudności w oddychaniu i bezdechu. Zespół występuje rzadko, bo u około 1-9 : 100 000 osób. Choroba jest niewyleczalna, a postępowanie polega na łagodzeniu objawów oraz indywidualnie dobranej rehabilitacji.
Przyczyny wrodzonych zespołów miastenicznych
W przeciwieństwie do miastenii występującej u osób dorosłych, która ma podłoże autoimmunologiczne, wrodzony zespół miasteniczny noworodków spowodowany jest mutacjami genu COLQ, znajdującego się na chromosomie 3. Choroba występuje rodzinnie, a mutacja dziedziczy się w sposób autosomalny recesywny lub dominujący.
Wynikiem mutacji COLQ są anomalie synapsy, która stanowi złącze pomiędzy komórką nerwową (neuronem), a komórką mięśnia poprzecznie prążkowanego. Nieprawidłowości w synapsie mogą zachodzić w błonie presynaptycznej, synapsie, a także błonie postsynaptycznej.
Objawy i rodzaje wrodzonych zespołów miastenicznych
Pierwsze objawy wrodzonego zespołu miastenicznego są możliwe do zaobserwowania już u noworodków, a także niemowląt i dzieci do drugiego roku życia. Do ogólnych objawów zespołu zaliczają się:
- opóźnienie rozwoju ruchowego,
- męczliwość mięśni,
- opadanie powiek,
- cechy dysmorficzne: podłużna twarz i podniebienie gotyckie,
- trudności w oddychaniu, bezdechy.
Wrodzony zespół miasteniczny może przebiegać jako presynaptyczny, synaptyczny oraz postsynaptyczny. Pierwszy z nich charakteryzuje się nieprawidłowym wytwarzaniem i mobilizacją acetylocholiny. Acetylocholina to neuroprzekaźnik, który m.in. uczestniczy w pobudzaniu komórek mięśni szkieletowych, warunkując tym samym ich prawidłowe funkcjonowanie. Liczba jej pęcherzyków ulega zmniejszeniu lub ich zupełnie brakuje.
Autosomalny recesywny zespół dziedzicznej miastenii niemowląt z napadowymi bezdechami jest przykładem zespołu presynaptycznego. U części pacjentów z powyższym rozpoznaniem, stwierdzono mutację genu ChAT. Początkowe objawy zespołu są widoczne po pierwszym roku życia. Męczliwość mięśni narasta do tego stopnia, że dochodzi do wystąpienia niewydolności oddechowej, która potęguje się podczas infekcji układu oddechowego. Niewydolność oddechowa jest stanem zagrożenia życia i może doprowadzić do śmierci.
Drugim zespołem presynaptycznym jest zespół podobny do zespołu Lamberta-Eatona. Polega na współwystępowaniu męczliwości mięśni kończyn, podniebienia wiotkiego oraz zaburzeń połykania i mowy. Obserwuje się także całkowite zniesienie odruchów. Nie są jeszcze znane genetyczne przyczyny zespołu.
Wrodzony synaptyczny zespół miasteniczny jest spowodowany mutacją w genie COLQ, co wiąże się z niedoborem enzymu znanego jako acetylocholinotransferaza. Powierzchna synapsy i miejsce styku są zmniejszone. Pierwsze objawy zespołu są obserwowane w wieku niemowlęcym, a zaliczają się do nich: opadanie powiek, ograniczenie ruchów gałek ocznych, męczliwość mięśni nóg.
Zespoły postsynaptyczne charakteryzują się m.in. poszerzeniem szczeliny synaptycznej, gromadzeniem się w niej jonów wapnia, a także niszczeniem pola postsynaptycznego. Najbardziej powszechnym jest tzw. zespół kanału receptora acetylocholiny. Pierwsze objawy choroby występują w wieku dziecięcym lub młodzieńczym. U dzieci pojawia się wtedy męczliwość mięśni – szczególnie karku, prostowników nadgarstka i kończyn. Rzadziej stwierdza się objawy ze strony oczu, czy też zaburzenia mowy i połykania. Zespół kanału receptora acetylocholiny jest dziedziczony w sposób autosomalny dominujący. Mutacje genów podjednostek receptorów acetylocholiny doprowadzają do wydłużenia czasu otwarcia kanału receptora acetylocholiny, co skutkuje objawami chorobowymi.
Diagnostyka zespołu
Jeśli pediatra podejrzewa chorobę podobną do miastenii, powinien skierować dziecko do szpitala, na oddział neurologii dziecięcej, w celu podjęcia specjalistycznej diagnostyki. Oprócz wnikliwego wywiadu chorobowego, a także badania neurologicznego, lekarz zleci wykonanie badań laboratoryjnych (m.in. morfologia, elektrolity, poziom glikemii, próby wątrobowe, poziom przeciwciał) oraz elektrofizjologicznych jak elektromiografia (badanie przewodnictwa nerwowo-mięśniowego). W przypadku wrodzonych zespołów miastenicznych nie stwierdza się przeciwciał przeciwko AChR (receptorom acetylocholiny). Badania obrazowe są pomocne w diagnostyce różnicowej, która powinna obejmować:
- miastenię – nużliwość mięśni,
- zespół Lamberta-Eatona,
- miopatie i dystrofie mięśniowe,
- inne choroby nerwowo-mięśniowe przebiegające z osłabieniem mięśni,
- niedotlenienie mózgu,
- neuropatie.
Możliwości leczenia
Wrodzone zespoły miastenicze są niewyleczalne, ale możliwe jest wdrożenie leczenia objawowego. W zespołach presynaptycznych stosowane są leki przeciwcholinesterazowe, np. Prostygmina (neostymina) i Mestinon (piridostigmina). Natomiast w zespołach postsynaptycznych – piridostygmina, a następnie fluoksetyna. Należy prowadzić indywidualnie dobraną rehabilitację ruchową i terapię zajęciową. Niezbędna jest także opieka logopedyczna. Ponadto, trzeba pamiętać, że podczas znieczulania dzieci z wrodzonym zespołem miastenicznym należy postępować tak samo jak w przypadku chorych na miastenię (wysoka wrażliwość na leki zwiotczające mięśnie szkieletowe).
