Sezon letnio-jesienny obfituje w różnego rodzaju dary natury. Jednymi z nich są grzyby, które coraz chętniej zbieramy samodzielnie. Udając się na grzybobranie z dziećmi, warto mieć na uwadze, że ich ciekawość i pozostawienie bez chwilowego nadzoru może niestety skutkować zjedzeniem trującego grzyba. Niejednokrotnie grzyby trujące mają intrygujący kolor np. bajkowy żywoczerwony muchomor z białymi kropkami, cytrynowo-żółty muchomor narcyzowy, czy wreszcie oliwkowo-biały muchomor sromotnikowy – toteż zafascynowane ich wyglądem dzieci, mogą zwyczajnie spróbować jak smakuje taki grzyb… Za około połowę przypadków wszystkich zatruć grzybami odpowiedzialny jest muchomor sromotnikowy i krowiak podwinięty. Najmłodsi stanowią 1/3 wszystkich osób, które ulegają zatruciu grzybami.
Czy dzieci mogą jeść grzyby?
Z serwowaniem grzybów dzieciom należy się wstrzymać do około 5. roku życia. Grzyby pomimo niepozornego wyglądu są jednak ciężkostrawne. Zawierają też dużo białka. Substancje występujące w grzybach – jak chityna – mogą podrażniać przewód pokarmowy dziecka. Zatem zanim je podamy dzieciom, warto najpierw „przyzwyczaić” przewód pokarmowy dziecka podając co jakiś czas np. zupę pieczarkową. Jeśli dziecko dobrze ją toleruje, wówczas włączamy do jadłospisu niewielką ilość grzybów leśnych np. podgrzybki lub prawdziwki. Trzeba zaznaczyć, że grzyby muszą pochodzić z wiarygodnych źródeł i sami musimy je dobrze znać, a także potrafić właściwie przyrządzić.
Nie wolno spożywać, a tym bardziej podawać dzieciom, grzybów nadpleśniałych, niemytych i nieprawidłowo przygotowanych (np. kapelusze maślaków należy obrać z żółtej błonki). Nie zaleca się przyjmowania grzybów na surowo, a także łączenia ich z innymi ciężkostrawnymi produktami. Może to bowiem skutkować niestrawnością lub paradoksalnie zatruciem grzybami jadalnymi, które na ogół przebiega jak klasyczne zatrucie pokarmowe, któremu towarzyszą: osłabienie, biegunka i wymioty.
Jak wygląda muchomor sromotnikowy?
Muchomor sromotnikowy, zwany też zielonawym (łac. Amanita phalloides) jest grzybem trującym, pospolitym w całej Polsce. Kapelusz młodego grzyba jest półkulisty i ma zielonkawy, zielono-szary kolor. Okazy pośrednie i dojrzałe cechują się rozpościeraniem kapelusza – od dzwonkowatego po płytko-kopułowaty. Od spodu kapelusza obecne są białe blaszki. Trzon grzyba jest biały, z żółto-zielonakwym odcieniem. Na jego bulwie widoczna jest biała otoczka, a u dorosłego grzyba na trzonie pod kapeluszem obecny jest białawy pierścień. Muchomor sromotnikowy może zostać łatwo pomylony z czubajką kanią, która jest jadalna.
Substancje trujące w muchomorze sromotnikowym
W muchomorze sromotnikowym występują trzy grupy toksyn:
- amatoksyny (amanityna alfa, beta i gamma) – to najsilniejsze toksyny muchomora sromotnikowego, które nie ulegają rozkładowi nawet podczas gotowania; gdy wchłoną stają się jeszcze bardziej toksyczne po związaniu z albuminami; hamują syntezę białek w narządach wewnętrznych, co skutkuje ich poważnym uszkodzeniem; amatoksyny cechuje szczególne powinowactwo do wątroby; uszkadzają też mózg, serce, nerki, trzustkę, jądra u mężczyzn, a także krwinki np. erytrocyty i granulocyty obojętnochłonne;
- fallotoksyny – po wchłonięciu uszkadzają wątrobę, nerki, serce, śledzionę i ośrodkowy układ nerwowy;
- fallinolizyny.
Dawka śmiertelna amatoksyn wynosi jedynie 0,1mg na kilogram masy ciała człowieka. Zatem spożycie jednego okazu o średniej wielkości (o masie około 50 gramów) może doprowadzić do śmierci.
Objawy zatrucia muchomorem sromotnikowym
W przypadku zatrucia grzybami niejadalnymi i trującymi obserwuje się różnie nasilone objawy. Nierzadko mają ciężki przebieg. Zatrucie początkowo przebiega w fazie utajonej, trwającej zwykle 6-24 godzin (średnio 8-12 godzin) od spożycia grzybów. Niestety w tym czasie dochodzi do dalszego wchłaniania się toksyn do krwioobiegu. Im więcej czasu mija od spożycia grzyba do pojawienia się objawów zatrucia, tym gorsze rokowanie.
Po etapie bezobjawowym rozwija się faza zaburzeń żołądkowo-jelitowych. Najczęściej po upływie kilku godzin po zjedzeniu grzyba pojawiają się:
- osłabienie, bladość skóry,
- silne bóle brzucha,
- nudności i wymioty,
- biegunka – czasem obfita i wodnista (może skutkować zaburzeniami wodno-elektrolitowymi i równowagi kwasowo-zasadowej),
- stan podgorączkowy lub gorączka,
- bóle głowy.
Następnie dochodzi do chwilowego, pozornego utajenia objawów, które może potrwać około 12-24 godzin. Wówczas toksyny uszkadzają wątrobę, co też widoczne jest w badaniach krwi. Występują wtedy: obniżenie wskaźnika protrombinowego (zaburzenia krzepnięcia), podwyższenie aminotransferaz wątrobowych, a nieco później bilirubiny (żółty barwnik żółci produkowanej przez wątrobę).
Faza wątrobowa zatrucia muchomorem sromotnikowym zależna jest od ciężkości samego zatrucia. Nieznacznie nasiloną żółtaczkę obserwuje się w zatruciach lekkich. Ciężkie zatrucia skutkują szybkim narastaniem żółtaczki, a także występowaniem objawów neurologicznych jak zaburzenia widzenia, zaburzenia świadomości aż do głębokiej śpiączki, napady drgawek, niewydolność oddechowa, ciężkie zaburzenia krzepnięcia z krwawieniem z przewodu pokarmowego. Po około 4-5 dniach fazy wątrobowej o ciężkim przebiegu dochodzi do niewydolności nerek ze skąpomoczem lub bezmoczem. Może też wystąpić niestabilność krążeniowa. W przypadku ciężkich zatruć rokowanie jest niekorzystne, a zgon następuje do około dwóch tygodni od zatrucia.
Pierwsza pomoc w przypadku zatrucia muchomorem sromotnikowym
- Jeśli doszło do spożycia muchomora sromotnikowego lub jakiegokolwiek grzyba bez kontroli rodzica, należy jak najszybciej wywołać u dziecka wymioty np. podając mu do picia dużą ilość wody.
- Niezwłoczne udać się z dzieckiem na pobliski szpitalny oddział ratunkowy, zabezpieczając resztki grzyba lub wymiociny.
- Jeśli stan dziecka wyraźnie się pogarsza – wezwać pogotowie ratunkowe.
- Trzeba znać zasady resuscytacji krążeniowo-oddechowej na wypadek nagłego zatrzymania krążenia u dziecka, rozpoczynając od 5 oddechów ratowniczych.
- Nie podawać dziecku żadnych leków.
Gdy dziecko trafi do szpitala, należy poinformować lekarza o tym, że spożywało grzyby i mogło dojść do zatrucia. Resztki grzybów są niezbędne do ich oceny mikroskopowej i potwierdzenia rozpoznania. W celu diagnostycznym oznaczane są także amatoksyny w surowicy, moczu, czy też soku żołądkowym.
Najistotniejszym aspektem leczenia zatrucia muchomorem jest usunięcie toksyn muchomora sromotnikowego z organizmu (np. płukanie żołądka, podanie węgla aktywowanego po pobraniu treści żołądkowej do badań, podaż środków przeczyszczających, sondowanie i odsysanie treści dwunastniczej), zablokowanie ich wnikania do wątroby (podaż absorbentów), wyrównanie zaburzeń metabolicznych (nawadnianie organizmu, stymulowanie diurezy), a także podtrzymywanie funkcji wątroby metodą pozaustrojową np. dializa albuminowa MARS (usuwanie toksyn i wody, wskazana przy towarzyszącej niewydolności nerek). Dializa MARS wdrożona odpowiednio wcześnie jest wysoce skuteczna w leczeniu zatrucia muchomorem sromotnikowym. W ciężkich przypadkach zatrucia wykonywany jest przeszczep wątroby, a dializa MARS pozwala na utrzymanie przy życiu chorego, który oczekuje na transplantację.
Pamiętaj!
- Nie zbieraj grzybów, których nie znasz!
- Nie podawaj grzybów małym dzieciom!
- Muchomor sromotnikowy łatwo pomylić z czubajką kanią!
- Zatrucie muchomorem sromotnikowym doprowadza do poważnego uszkodzenia wątroby!
- Naucz się jak postępować w razie zatrucia grzybami!
- Poznaj zasady resuscytacji krążeniowo-oddechowej u dzieci!
