Trudności z zasypianiem u dzieci

Sen fizjologiczny to w pełni odwracalny stan „zniesienia świadomości”, z towarzyszącym bezruchem (tzw. postawa spoczynku), zmniejszoną reaktywnością na bodźce zewnętrzne; który pojawia się cyklicznie i przemija wówczas gdy budzimy się rano. Jest to jedna z podstawowych potrzeb organizmu człowieka, a zapotrzebowanie na sen zmienia się wraz z wiekiem. Najwięcej snu potrzebują noworodki i niemowlęta, dużo mniej – osoby starsze. Zasypianie jest związane z natężeniem światła i jest regulowane przez układy neuroprzekaźników. Sen nie jest stanem biernym, wyłączającym mózg z funkcjonowania. Bowiem jego aktywność cały czas jest zachowana i ulega zmianom w zależności od funkcjonowania neuroprzekaźników.

Zapotrzebowanie na sen w poszczególnych grupach wiekowych

W zależności od wieku obserwuje się zmienne zapotrzebowanie na sen. Noworodki średnio przesypiają około 16–18 godzin, niemowlęta około 14 godzin. Dzieci do 2 roku życia potrzebują 13–14 godzin; trzylatki już około 2-3 godziny mniej. Dzieciom od 8 do 10 lat wystarczy 10 godzin snu, a nastolatkom około 8-9 godzin. Należy jednak zaznaczyć, że zapotrzebowanie na sen jest sprawą indywidualną i może się nieznacznie różnić od przytoczonych wartości średnich.

Rola „dobrego” snu

Sen jest potrzebą, która warunkuje zdrowie – nie tylko fizyczne, ale również psychiczne. Odpowiednio długi sen pozwala na utrzymanie dobrego samopoczucia, właściwego funkcjonowania układu nerwowego i krążenia, prawidłowej masy ciała oraz gospodarki hormonalnej, jak również wzmacnia układ odpornościowy. Dzięki zapewnionej potrzebie snu można poprawić możliwości poznawcze jak np. pamięć i koncentracja, a także naładować akumulatory do walki z codziennymi stresorami. Sen pomaga również odzyskać utracone siły i zniwelować uczucie zmęczenia.

Czynniki ułatwiające zasypianie: 

• zwiększenie aktywności fizycznej i umysłowej,
• unikanie długotrwałych drzemek w ciągu dnia,
• wypracowanie rytualnej godziny zasypiania i burzenia,
• spożywanie ostatniego posiłku w ciągu dnia około 1-2 godziny przed zaśnięciem,
• unikanie spożywania ciężkostrawnych posiłków przed snem,
• unikanie wypijania dużej objętości płynu przed snem,
• zapewnienie ciszy, spokoju i ciemności w sypialni,
• nieprowadzenie emocjonujących rozmów przed zaśnięciem,
• wykonanie toalety ciała przed snem,
• zapewnienie czystej pościeli i piżamy,
• przewietrzenie pokoju przed snem, nawilżenie powietrza gdy jest suche,
• dbałość o niższą temperaturę otoczenia na czas odpoczynku sennego (około 18-19ºC).

Problemy ze snem u noworodków i niemowląt

Przyczyny bezsenności u niemowląt są trudne do jednoznacznego określenia. Z powodu niemożności komunikacji werbalnej, nie jesteśmy w stanie dowiedzieć się czy coś je boli, uciska lub są pobudzone z powodu głodu albo zimna. Jeśli mamy pewność, że dziecko jest najedzone, ma suchą pieluszkę, jest mu ciepło i komfort, trzeba jeszcze ustalić, czy nie ma kolki lub czy nie ząbkuje. Bywa też, że dziecko może być przemęczone i wówczas ma trudności w zaśnięciu lub śpi niespokojnie. Skrajną bezsenność powodują choroby układu nerwowego, jak również anomalie w przebiegu różnego rodzaju zespołów genetycznych np. zespół Retta, zespół Smith-Magenis.

Problemy ze snem u małych dzieci 

U dzieci w wieku przedszkolnym najczęstszą przyczyną problemów z zasypianiem i niewyspania, jest zbyt późne ułożenie się do snu. Nierzadko również bezsenność jest spowodowana stresem np. zmiana miejsca zamieszkania, pójście do przedszkola, a nawet nauka samodzielnego zasypiania w osobnym pokoju. Skutkiem zaburzeń snu u małych dzieci jest drażliwość, wybuchowe zachowanie, czy wreszcie trudności ze skupieniem się, a czasem izolowanie się. Brak snu może skutkować także zwiększonym apetytem na słodycze i inne produkty spożywcze.

Problemy ze snem u dzieci starszych i młodzieży

Bezsenność u dzieci starszych i młodzieży zwykle jest spowodowana stresem np. w wyniku trudności w nauce, problemami rodzinnymi, jak również stosowaniem środków psychoaktywnych np. alkohol i kofeina, a także nielegalnie zdobytymi substancjami chemicznymi – lekami, ziołami, narkotykami oraz dopalaczami. Brak snu doprowadza do zaburzeń emocjonalnych, nerwic, zaburzeń zachowania i wyczerpania organizmu. Początkowo mogą być to jednak trudności z koncentracją, uczeniem się, huśtawki nastroju. Brak snu odbija się również fizykalnie, co można zaobserwować jako: zmęczony wyraz twarzy, podkrążone oczy, blade zabarwienie skóry.

W żadnym z powyższych przypadków nie wolno lekceważyć niepokojących objawów zaburzeń snu. Bezsenność w młodym wieku może stać się przyczyną poważnych zaburzeń jak np. migreny, depresja, lęk, nerwice. Utrudnia także normalne codzienne funkcjonowanie oraz uczenie się w szkole, co może zaważyć na dalszych drogach edukacyjnych. Dlatego też troskliwy rodzic powinien zweryfikować warunki snu dziecka, a także zasięgnąć porady u lekarza pediatry odpowiednio wcześnie, gdy zaczyna obserwować problemy ze snem u swojej pociechy. Niekiedy będzie konieczne skonsultowanie dziecka w poradni leczenia zaburzeń snu.